Zikr qiluvchi uchun o‘ziga yarasha odoblar mavjud. O‘sha odoblarga rioya qilgan holda ado etilgan zikr qabul va ijobat bo‘lishi umidlidir.
1. Alloh taolodan zikr uchun yordam so‘rash.
2. Zokir tahoratli bo‘lishi kerak.
3. Fazilatli makonlarni ixtiyor qilish. Masjid, Haramayni sharifayni va shunga o‘xshash joylar.
4. Fazilatli zamonlarni ixtiyor qilish.
Imom Navaviyning aytishicha, zikr uchun eng afzal vaqt bomdod namozidan keyingi vaqtdir. O‘sha vaqtda farishtalar hozir bo‘ladilar.
Imom Molik shuning uchun ham «Bomdod namozidan to quyosh chiqqunicha gapirish va uxlash makruhdir», deganlar.
Zikrning eng afzal mavsumlaridan biri zulhijja oyining birinchi o‘n kunligidir.
Qolgan barcha vaqtlarda zikr mustahabdir.
5. Solih amallardan keyin zikr qilmoq.
6. Noqulay holatlarda zikrni to‘xtatish lozim.
Bunga xaloga kirgandagi, jinsiy yaqinlik qilgandagi, juma xutbasi paytidagi kabi holatlar kiradi.
7. Qiblaga qarab zikr qilish kerak.
8. Rag‘bat, xushu’ va xuzu’ hamda tadabbur bilan zikr qilish lozim. Ya’ni fikrni jamlab, aytilayotgan zikrning ma’nosini tushunib zikr qilish lozim.
9. Zikrni xoli qolib qilishga harakat qilish.
Odamlardan panada bo‘lib, xilvatda zikr qilish ko‘pchilikning ichidagi zikrdan afzaldir.
Ibn Hajar yuqorida eslatilgan hadisda kelgan «Agar bandam Meni yolg‘iz zikr qilsa, Men ham uni yolg‘iz zikr qilaman», degan iboradan «Maxfiy zikr oshkora zikrdan afzaldir» degan hukmni chiqargan.
Maxfiy zikrning afzalligi bundan boshqa hadislarda ham ta’kidlangan. Zotan, u riyodan yiroqdir.
Ammo shariatda ta’kidlangan, ovoz chiqarib aytish lozim bo‘lgan labbayka, azon va iqomaga o‘xshash holatlarda ovoz chiqarish shart.
Qalbi ochiq zotlar Alloh taoloning dargohidan boshqa joyda najot yo‘qligini anglab yetganlar. Alloh taoloning dargohiga esa U Zotga bo‘lgan haqiqiy muhabbat ila vafot etmaguncha erishib bo‘lmaydi. Haqiqiy muhabbat esa mahbubni davomli zikr qilish va uni tark etmaslik ila sobit bo‘ladi.
Davomli zikrga keraksiz ishlarni, behuda o‘yin-kulgini tashlab, kechasi va kunduzi uchun vazifa qilib olingan zikrlarni bajarish bilan erishiladi.
Oxirat saodatini iroda qilgan banda o‘ziga istig‘for, tahlil, takbir, salavot kabi zikrlarni vazifa qilib olib, doimiy ravishda ado etib yuradi.
Albatta, ularning vaqtini va matnini hadisi shariflarda ko‘rsatilgandek yo‘lga qo‘yish kerak. Biladigan odamlardan ta’lim olinsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. Nafsni poklovchi omillarga qanchalik amal qilinsa, nafs shunchalik poklanib boraveradi.
Naqshbandiya tariqatida «Yod kard» shiorida nafasni tutib turib, dil bilan birdaniga tavhid zikrini qilish ko‘zda tutilgan. Avval shayx dil bilan «Laa ilaaha Illalloh. Muhammadur Rasululloh»ni aytadi. Murid ko‘nglini hozir qiladi va shayxning ko‘ngli barobarida tutadi va ko‘zini ochib, og‘zini yumib, tilini tanglayiga yopishtirib, tishlarini mahkam tutib, nafas olmay, ulug‘lash va to‘liq quvvat bilan zikr qilishga o‘tadi. Ko‘ngli bilan zikr qiladi, tili bilan emas. Bir nafasda uch marta aytadi. Buni zikrning halovatini sezguncha davom ettiradi.
6. Boz gasht.
«So‘ngra o‘t». Bu shiorda maqsad va matlab faqatgina Alloh taoloning roziligi bo‘lishi ko‘zda tutilgan. Bunda solik zikr qilib bo‘lgach, «Ilohiy anta maqsudi va rizoka matlubi», deydi va bu jumlaning ma’nosini xayolidan o‘tkazadi. Uning ma’nosi esa «Ilohim, Sen maqsudimsan va roziliging matlubimdir», deganidir.
Aslida bu shior har bir mo‘min-musulmonning ezgu orzusidir. Ya’ni har bir mo‘min-musulmon Alloh taologa g‘oyibona iymon keltirish bilan birga, jannatda inshaalloh, Alloh taoloni ko‘rishiga qat’iy ishonadi. Uning iymon keltirib, solih amal qilishdan maqsadi ham shu: Alloh taoloni bir marta bo‘lsa ham ko‘rish va ko‘ngli butunlay taskin topgan holda jannatda abadiy yashash. Bu dunyoda bandaning istagi, orzusi, matlabi o‘zini Yaratgan Zotning roziligini topishdir. Chunki bu sinov dunyosining og‘ir imtihonlaridan o‘tib, Alloh taoloning roziligiga erisha olgan banda har ikki olamda ham abadul-abad baxtli bo‘ladi, inshaalloh.
7. Nigoh dosht.
«Nigoh sol». Bu shiorda qalbni xavotirdan saqlash ko‘zda tutilgan. Bu orqali qalbga Alloh taoloning muhabbatidan boshqa narsa kirmasligi ta’minlanadi. Murid qalbiga bir lahza bo‘lsa ham haqmi, botilmi, hech narsa kirmasligi chorasini ko‘rishi kerak. Agar qalbiga biror xotira kirsa, darhol zikrni to‘xtatadi. Xotirani quvadi va zikrni yangitdan boshlaydi. Bu to‘xtash ila solik davomli zikr ila erishgan barakalarning hosilini muhofaza qiladi, zikrda mustaqim bo‘lish ila hosil bo‘lgan huzur va mushohada darajalarini muhofaza qiladi. Qalbiga turli xotiralarning suqilib kirishiga yo‘l qo‘ymaydi.
Shayx Sa’duddin Qashg‘ariy rahmatullohi alayhi aytadi: «Solik har kuni toqatiga qarab bir, ikki yoki uch soat qalbiga hech qanday xotira va xayol kirmasligini mashq qilishi kerak. Toki uning qalbida Alloh taolodan boshqa qolmasin».
Mashoyixlar: «Bu to‘xtash nafiy va isbot «Laa ilaha illalloh» zikriga xosdir. Toki solikning qalbida ushbu zikrning ma’nosi o‘rnashib qolsin. Agar bunga erisha olmasa, unda huzuri qalbiy bo‘lmaydi».
Albatta, bunda qalbning hozirligi bardavom bo‘lishi ko‘zda tutilgandir. Ruhiy tarbiyada qalb hozirligi va ichni turli xayol va xotiralardan muhofaza qilish eng muhim maqsadlardan biridir. Albatta, turli xotira va xayollar butunlay yo‘qolib ketishi mumkin emas. Bu yerda ularning qalbga o‘rnashib qolmasligi ko‘zda tutilgan.
Shayx Fariduddin Attor rahmatullohi alayhi aytadi: «Albatta, xayol va xotiraning qalbga suqilib kirishini man qilish juda ham og‘ir va mashaqqatlidir. Ammo sizlar ularni haydashga va boqiy qolmasligiga harakat qilinglar. Men qalbimni xotira va xayollardan yigirma yil qo‘riqladim. Shunga qaramasdan, ular qalbimga mazkur muddatdan keyin ham suqilib kirdilar. Ammo qaror topa olmadilar».
Bu va bundan keyingi, ya’ni «Yod dosht», «Vuqufi zamoniy» va «Vuqufi qalbiy» maqomlari har bir mo‘min-musulmonga buyurilgan tafakkur maqomidir. «Bir soatlik tafakkur bir kunlik ibodatdan afzaldir», degan hadisning ma’nosi ham shu. Zero, inson o‘ziga berilgan aqlu farosat bilan borliqqa, zamonga va eng avvalo o‘ziga teran nigoh solib, yaratilmish narsalarning mohiyati va Yaratuvchining qudrati, adolati, shafqati, muhabbati, in’omi haqida tafakkur qilsa, hayot, borliq faqat Alloh taolo bilangina mazmun kasb etishini anglaydi. Shu ishonch iymondir, iymonning madoridir. Binobarin, tafakkur iymonga yetaklovchi, iymonga quvvat bo‘luvchi omildir. Shuning uchun ham xolis tafakkur xolis ibodatning oliy darajasidir.
8. Yod dosht.
«Yodga ol». Bu shiorda har lahzada Alloh taoloni yodda tutish ko‘zda tutilgan. Bundan Haq subhanahu va taolodan doimo zavq yo‘li bilan ogoh bo‘lib turish iroda qilinadi. Ushbu shiorni mushohada va huzurni muhofaza qilish ham deyiladi. Bunda Alloh taoloning Zotini mushohada qilishga xos yuzlanish bordir. Uni mushohada va aynul yaqiyn ham deyiladi.
Shayx Muhammad Amin Kurdiy rahmatullohi alayhi aytadi: «U (Yod dosht) qalbning davomli ravishda takallufsiz va ortiqcha urinmasdan Alloh taolo bilan hozir bo‘lishidir. Ushbu huzurga jazba maqomotlari va suluk manzillarini bosib o‘tmaguncha muyassar bo‘linmaydi».
«Yod dosht» solikning amali samarasidir. U muridning g‘oyatiga yetganidan keyingi holidan iboratdir. Gohida u zikr, muroqaba va murshidning ko‘magi samarasi bo‘lishi ham mumkin. Solik unga barcha to‘siqlarni oshib o‘tish orqali yetishadi.
Xoja Abdulxoliq G‘ijduvoniy rahmatullohi alayhining yuqorida zikr qilingan sakkiz qoidasiga Xoja Bahouddin Naqshband rahmatullohi alayhi quyidagi uchtani qo‘shganlar:
9. Vuqufi zamoniy.
«Zamondan voqif bo‘lmoq». Bu shiorda solik o‘zi yashayotgan zamonni bilmog‘i va undan unumli foydalanmog‘i ko‘zda tutilgan. Bundan solik doimo o‘zining holini bilib turishi iroda qilingan. U turgan zamon shukr zamonimi yoki uzr zamonimi, yaxshi bilsin. Qabz – torlik holatida istig‘for aytadi va bast – kenglik holatida shukr qiladi. Bu ikki holga rioya qilish vuqufi zamoniydan iboratdir.
Vuqufi zamoniy o‘zini o‘zi qalbiy tergashdan iborat bo‘lib, unda solik har ikki yoki uch soatda mazkur soatlarda qalbining holati qanday bo‘lganini tekshirib ko‘radi. Agar o‘sha vaqt ichida qalbi Alloh taolo bilan hozir bo‘lsa, buning uchun Haq subhanahu va taologa shukr qiladi. Agar o‘sha vaqt ichida g‘ofillik holatida bo‘lsa, istig‘for aytib, tavba qiladi.
Xoja Bahouddin Naqshband rahmatullohi alayhi aytadilar: «Vuqufi zamoniy – solikning o‘z holini anglamog‘i va o‘zi turgan zamonni yaxshi bilmog‘idir. Shukr keltirish kerakmi yoki uzr aytish lozimligini ajratmog‘idir. Agar yaxshi bo‘lsa, shukr qiladi, boshqacha bo‘lsa, uzr keltiradi».
Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi aytadi: «Xoja Muhammad Bahouddin Naqshband rahmatullohi alayhi qabz – torlik holiga uchragan solikka istig‘for aytishni nasihat qilar edilar. Alloh taolo bast – kenglik holi ila xushbaxt etgan solikka Haq subhanahu va taologa shukr keltirishni nasihat qilar edilar».
So‘fiylar vuqufi zamoniyni muhosabadan iborat, deydilar.
Manba: azon.uz
