Jahon saratonga qarshi kurashda muvaffaqiyat qozonmoqda — o‘lim darajasi keskin pasaymoqda

So‘nggi o‘n yilliklarda saratonga qarshi kurashda dunyo miqyosida katta yutuqlarga erishildi. Iqtisodiyot va tibbiyot rivojlangan mamlakatlarda o‘lim ko‘rsatkichlari sezilarli darajada kamaydi va kelgusida yana pasayishi kutilmoqda.

1971 yili AQSh prezidenti Richard Nikson saratonga qarshi rasman «urush» e’lon qilgan edi. Oradan o‘tgan yarim asr davomida global miqyosdagi ilmiy izlanishlar, tibbiy yutuqlar va katta mablag‘lar natijasida mazkur urushda sezilarli peshqadamlikka erishildi, deb yozmoqda The Economist nashri.

Hozirgi kunda saraton tufayli kelib chiqadigan o‘limlar darajasi rivojlangan davlatlarda 1990-yillarga nisbatan 30 foizga kamaygan. Bu o‘sishlar, asosan, kichik, ammo samarali ilg‘or diagnostika, davolash va skrining metodlari orqali qo‘lga kiritilgan. Bolalardagi leykemiya kabi og‘ir turlar bo‘yicha so‘nggi besh yillikda tirik qolish darajasi 90 foizdan oshdi.

Saraton bilan kurashishda eng katta muvaffaqiyatlardan biri — uning oldini olish bo‘lib, bu tamaki chekuvchilar soni kamayishi orqali amalga oshirildi. AQShda 1975 yildan beri kamaygan tamaki iste’moli tufayli 3 millionga yaqin saraton o‘limi oldi olingan. Hozirda kambag‘al va o‘rta daromadli davlatlarda ham bunday choralar katta samara beradi.

Yana bir muhim yutuq — inson papilloma virusiga (HPV) qarshi vaksina orqali bachadon bo‘yni saratonini deyarli yo‘q qilish imkoni paydo bo‘ldi. Buyuk Britaniyada bunday vaksinasiya natijasida 20 yoshlardagi ayollar orasida kasallanish 90 foizga kamaygan. Hindistonda ishlab chiqilgan arzonroq vaksina orqali bu tajriba endi butun dunyoda keng qo‘llanilmoqda.

Kelgusida esa genetik tahlillar, suyuq biomarkerlar va nafas orqali aniqlash usullari orqali xavf guruhidagi bemorlarni erta bosqichda aniqlash rejalashtirilgan. Shu bilan birga, arzon dorilar, masalan, aspirin yoki diabetga qarshi metformin saraton xavfini kamaytirishda foyda bermoqda. Imunoterapiya va individual vaksinalar orqali davolash usullari ham faol klinik sinov bosqichida.

Xulosa qilib aytganda, dunyo saratonga qarshi kurashda sekin, ammo izchil g‘alaba sari qadam tashlamoqda. Ayrim to‘siqlarga qaramay, ilmiy rivojlanishlar va keng qamrovli profilaktika yutuqlarni mustahkamlamoqda.