Karahantepada noyob kashfiyot: ilk uch o‘lchovli haykalchalar topildi

Turkiyaning Shanliurfa shahrida joylashgan va YUNESKOning Jahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan Go‘beklitepa va Karahantepa 12.000 yillik tarixga ega bo‘lgan dunyodagi eng qadimgi neolit manzilgohlaridan biri sifatida ajralib turadi. Ushbu arxeologik maydon doim eng qadimgi jamiyatlarga doir chuqur ma’lumotlar berib, ularning sir-sinoatlarini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.

Bu safar ham haqiqatan g‘ayrioddiy narsa topildi: taxminlarga qaraganda, bu dunyodagi eng qadimgi uch o‘lchovli mifologik haykalchalar. Arxeologlar oldingi kashfiyotlarga o‘xshab qizil steril tuproq bilan ma’lum bir tartibda muhrlangan, ajoyib ramziy hikoyani ifodalovchi topilmalarni topdilar. Ushbu ajoyib artefaktlarni “Neolit davri uchun asr kashfiyoti” deb ta’riflash mumkin.

Ammo tabiiy ravishda savol tug‘iladi: nima uchun aynan uch o‘lchovli hikoya? Bo‘linmada ustma-ust terib qo‘yilgan tosh idishlar va likopchalar, shuningdek, toshdan o‘yib ishlangan kichik hayvon figuralari, tosh tayoqchalar va marjonlar mavjud edi. U qizil steril tuproq bilan to‘ldirilib, muhrlangan va bo‘linma ichidagi topilmalar atrofiga bo‘ri jag‘i, qoplon, kalxat va tulki kabi turli hayvon suyaklari ham maxsus joylashtirilgan edi. Idishlarning yuzasi nozik geometrik chiziqlar, hayvon tasvirlari va stilizasiyalangan inson figuralari bilan bezatilgan edi. Uyum ichida chuqur idish alohida ajralib turardi, arxeologlar uning ichidagi tuproqni bo‘shatganda, uch o‘lchovli hikoyani tasvirlaydigan kutilmagan haykalchalarga duch kelishdi.

Uch o‘lchovli haykalchalar

Kichik tosh qopqoq bilan qoplangan kichik idish ichida uchta hayvon haykalchasi - tulki, kalxat va yovvoyi cho‘chqa bor edi. Faqat kalxat haykalchasi uzukdan sirg‘alib chiqib ketganga o‘xshaydi, ehtimol idish muhrlanganidan keyin shu holatga kelgandir. Bu turlar ko‘pincha neolit ikonografiyasida tasvirlangan, biroq ular odatda ustunlar yoki o‘rindiq kabi me’moriy elementlarga o‘yilgan yoki bo‘rtma tarzida ishlangan yirik yoki haqiqiy o‘lchamdagi tasvirlar hamda uch o‘lchovli haykallar shaklida uchraydi. Kichik haykalchalar kamdan-kam uchraydi va odatda aralash qoldiqlar orasida bo‘ladi. Shuning uchun bu topilma boshqalariga o‘xshamaydigan istisno holatdir va bunday haykalchalarning birinchi in situ kashfiyotidir.

Ilgari Shanliurfa hududidagi ko‘chmas asarlar ustida ikki o‘lchovli va ko‘pincha mustaqil tasvirlar topilgan. Ushbu topilmalarni uch o‘lchovli hikoyaga aylantiradigan narsa ularning ma’lum bir tartibga solinganligidir. Kichkina idish ichidagi joylashuv ham, idishning kattaroq idishga joylashishi ham ehtiyotkorlik bilan ishlangan uch o‘lchamli kompozisiyani aks ettiradi. Ushbu noyob kompozisiya ushbu kashfiyotni ajratib turadi va bu, ehtimol, birinchi uch o‘lchovli hikoyadir. Neolit davrini anglash nuqtai nazaridan o‘z zamonining eng muhim kashfiyotlaridan biri sifatida ta’riflanmoqda.

Tosh tepalikdagi Karahantepa

“Kelajakka meros” loyihasi doirasida dunyoning eng qadimgi aholi punktlarining markazi bo‘lgan Tosh tepalikda yangi kashfiyotlar davom etmoqda. Bunday kashfiyotlar tufayli mintaqaning diqqat markazi bo‘lgan Go‘beklitepa 2024 yilda 709 643 nafar ziyoratchini qabul qildi. Bu sayyohlarning aksariyati mintaqaning yana bir gavhari Karahantepani ham ziyorat qilishmoqda. Anqaradagi Prezident qarorgohining ko‘rgazmalar zalida ochilgan “Arxeologiyaning oltin asri” ko‘rgazmasida Karahantepadan topilgan so‘nggi topilmalar bilan birga qazib olingan va vataniga qaytarilgan ko‘plab asarlar namoyish etilmoqda. Ko‘rgazma, shuningdek, mamlakatning arxeologik merosiga bo‘lgan sadoqatini aks ettiradi.