Турк археологиясининг олтин даври

Онадўли антик даврлардан бери турли тамаддунларга мезбонлик қилган, дунёдаги энг қадимий аҳоли пунктлари жойлашган ва инсоният тарихида кўплаб илкларни бошидан кечирган ҳудуд бўлиб, бугунги кунда бу қадимий маданиятларнинг ноёб яширин хазиналари мавжуд. Ушбу маданий бойликлар Туркия Маданият ва туризм вазирлиги раҳбарлигида 12 ой давомида олиб борилган қазишма ишлари натижасида босқичма-босқич юзага чиқмоқда. Бу йил мутахассислар яна тарих оламида мисли кўрилмаган муҳим кашфиётлар қилишди. Бунга параллел равишда хорижга ноқонуний олиб кетилган асарларни қайтариш бўйича ишлар давом этмоқда.

Турк археологиясининг олтин даври

Туркия маданий меросининг барқарорлигини таъминлаш учун кўплаб археологик қазишмалар ва реставрация лойиҳаларини амалга ошириб, археологик тадқиқотлар учун “ажойиб дунё қалъаси”га айланди. Мамлакат кейинги тўрт йил ичида сўнгги 60 йилдаги кўплаб ишларни амалга оширишга тайёрланмоқда. Шу доирада 2024 йил “Турк археологиясининг олтин даври” деб эълон қилинди. Мамлакатда 2021 йилда 670 та бўлган археологик тадқиқотлар сони 2023 йилда 720 та, 2024 йилда 750 та, 2026 йилда эса 800 тага етиши кутилмоқда. Бундан ташқари, Туркиядаги қазиш жойлари учун консервация ва зиёратчиларни қабул қилишни тартибга солиш ишлари олиб борилмоқда. Келинг, 2024 йилнинг биринчи саккиз ойида Туркияда топилган дурдона асарларни кўриб чиқайлик.

2024 йилнинг археологик диққатга сазовор жойлари

Бу йилнинг энг оламшумул топилмаларидан бири Денизлидаги Лаодикия қадимий шаҳрида топилган Сcйлла ҳайкаллари бўлди. Ғайриоддий ҳайкаллар орасида одамхўр йиртқич ҳайвон Сcйлланинг боши ва қўли, Одиссейнинг танаси, Сcйлланинг белига ўралган ва ёввойи итлар томонидан ҳужумга учраб ўлдирилган дўстларининг иккита гавда ҳайкаллари ва Одиссей кемасининг тумшуғи бор эди. Улар ўзларининг яхши сақланган оригинал бўёқлари ва эллинистик даврнинг барокко услуби билан эътиборни тортади. Айдиндаги ЮНЕСКО Жаҳон мероси рўйхатига киритилган Афродисиасда топилган улкан Зевс бош ҳайкали ҳам кун тартибида эди. Тахминан 2000 йиллик ҳайкал жуда кам зарар кўрган ва қизиқарли тафсилотлар билан яхлит ҳолда топилди. Яна бир муҳим кашфиёт Қаҳраманмарашда бўлиб, археологик аҳоли пунктларида “шаҳарнинг ҳозирги тўқимачилик соҳасининг пойдевори” ҳисобланган Дирекли ғорида 13 минг йиллик суяк тикув игнаси топилди.

Неолит даврининг энг қадимги манзилгоҳларидан бири бўлган Қорахонтепа ёввойи ҳайвоннинг ҳаракатдаги тасвири акс этган илк топилма билан шуҳрат қозонди. Археологлар Шанлиурфада “Тош тепаликлар лойиҳаси” доирасида қазилган ҳудудда тош лавҳа устида югуриб юрган ёввойи эшакнинг ўйиб ишланган суратини топди. Сиваснинг Қадимий Хет шаҳридаги Каялипинар шаҳрида ҳам Оссурия савдо колонияларига тегишли эканлиги тахмин қилинган 3900 йиллик қўл излари топилган бўлиб, бу одамларнинг тахминан 4 минг йил аввал қолдирган изларини кўриш учун бебаҳо имкониятдир. Яна бир ажабтовур топилма Критдаги Миноан цивилизациясига мансуб 3600 йиллик бронза ханжар эди. Анталиянинг Кумлужа қирғоғида археолог ғаввослар томонидан топилган ханжар археология оламини Ўрта ер денгизининг тарихий савдо йўллари ва маданий алоқаларини қайта кўриб чиқишга мажбур қилмоқда.

Памфилиянинг энг ажойиб шаҳарларидан бири бўлган қадимий Аспендосда Зевс ва Афродитанинг 2000 йиллик ҳайкаллари топилди. Ликиядаги қадимий Мира шаҳрининг порти Андриакеда олиб борилган қазишмаларда миллефиори техникаси ёрдамида ясалган безакли панеллар топилди. Буюмлар Туркияда шиша ҳунармандчилигининг ушбу техникада қўлланилган биринчи асарларидир. Бундан ташқари, Ваннинг қадимий Аянис шаҳрида Урартуларнинг бош худоси Холдига бағишланган учта бронза қалқон ва бронза дубулға топилган. Осори-атиқалар Урарту халқларининг металл ҳунармандчилигининг бойлиги ва юксак савиясини акс эттиради. Туркиянинг ҳар бир бурчагида олиб борилган қазишмалар минг йиллик тарихга ойдинлик киритадиган кўплаб асарлар топишда давом этмоқда.

Йилнинг маданий тикланишлари

Туркия, шунингдек, хорижга ноқонуний олиб кетилган ашёларни қайтаришга бел боғлаган. Бу қатъият жорий йилда сезиларли даражада ортга қайтарилган асарлар билан янада мустаҳкамланди. Туркия яқинда Америка Қўшма Штатларидан 14 та археологик ва этнографик артефактларни ўз ватанига қайтарди ва яна ҳам кўпроқ асарларни ватанга олиб келиш учун қонуний ва дипломатик ишларни давом эттирмоқда. Қайтарилган маданий ёдгорликлар орасида иккита бронза бош, Бурдурнинг қадимий Бубон шаҳридан улкан бронза ҳайкал, турли сопол буюмлар, тангалар ва турли даврларга оид заргарлик буюмлари ҳамда Усмонлилар даврига оид иккита ханжар бор.