Turk dunyosining adabiy merosi global madaniy makonda

Turk madaniyati va merosi jamg‘armasining ustuvor faoliyat yo‘nalishlaridan biri — turk dunyosining tarixiy, madaniy va adabiy merosini keng miqyosda targ‘ib qilish hamda uni kelajak avlodlarga yetkazishdan iborat. Ushbu missiyani amalga oshirish jarayonida Jamg‘arma yuqori xalqaro standartlarga javob beradigan nashriyot loyihalarini hayotga tatbiq etib, o‘z nashrlarini dunyoning nufuzli kitob yarmarkalari va madaniy platformalarida muntazam namoyish etib kelmoqda.

So‘nggi ikki yil davomida Jamg‘arma beshta yangi kitob turkumini yo‘lga qo‘ydi:
«Turk dunyosining buyuk siymolari», «Turk dunyosining adabiy durdonalari», «Turk dunyosining ilmiy durdonalari», «Turk dunyosining tarixiy durdonalari» va «Turk dunyosining diplomatik durdonalari».

«Turk dunyosining buyuk siymolari» turkumidagi ilk nashr «Haydar Aliyev va Muhammad Fuzuliy» nomli kitob bo‘lib, unda Ozarbayjon xalqining Milliy yetakchisi Haydar Aliyevning buyruq va farmonlari, nutqlari hamda buyuk shoir Muhammad Fuzuliy yubileylariga bag‘ishlangan suratlar jamlangan. Ushbu kitob shoirning 530 yilligi munosabati bilan nashr etildi. Ushbu turkum doirasida yana XX asr ozarbayjon adabiyotining mumtoz namoyandosi Mir Jalolning «Nizomiy Ganjaviyning olami» nomli maqolalar to‘plami chop etildi. Har ikkala nashr ozarbayjon tilida e’lon qilindi.

«Turk dunyosining ilmiy durdonalari» turkumi doirasida Mahmud Koshg‘ariyning fundamental asari — «Devonu lug‘otit turk» rus tilida keng ilmiy sharhlar bilan nashr etildi. Kitob taqdimoti UNESCO bilan hamkorlikda tashkil etilgan, asarning yaratilganiga 950 yil to‘lishiga bag‘ishlangan xalqaro konferensiya doirasida Fransiyada bo‘lib o‘tdi. Shuningdek, taqdimot va ilmiy anjuman materiallari alohida to‘plam sifatida chop etildi. Ushbu turkumda taniqli qozoq olimi Darxon Qidiraliyning turk dunyosi yodgorliklaridagi bitiklar haqida so‘z yurituvchi «Toshga o‘yilgan tarix» nomli asari ham nashr etildi.

Joriy yilda «Turk dunyosining tarixiy durdonalari» turkumi doirasida turkman xalqining Milliy yetakchisi, Turkmaniston Xalq Maslahati raisi Gurbanguli Berdimuhamedovning «Hikmat durdonasi» nomli ilmiy asari chop etildi. Shuningdek, taniqli tadqiqotchi Elchin Ahmadovning Ozarbayjonning muhim tarixiy va madaniy markazlaridan biri — Shusha shahrining o‘tmishi va buguniga bag‘ishlangan «Shusha — tarixiy va madaniy meros» nomli kitobi nashr etildi. Ushbu turkumdagi yana bir muhim nashr — mashhur qozoq olimi Sautbek Abdraxmanovning «Korifeylar» nomli ilmiy maqolalar to‘plamidir.

Jamg‘arma turkiy mamlakatlar prezidentlarining farmon va qarorlariga muvofiq o‘tkaziladigan yubiley tadbirlariga alohida e’tibor qaratadi. Jumladan, Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti janob Ilhom Aliyevning 2025 yil 22 oktyabrdagi «Birinchi turkologiya qurultoyining 100 yilligini nishonlash to‘g‘risida»gi farmoniga muvofiq Nizomiy Jafarov, Mahira Huseynova va Aysel Garibli muallifligidagi «Birinchi turkologiya qurultoyi» kitobi ozarbayjon, qozoq va rus tillarida nashrga tayyorlandi.

«Turk dunyosining adabiy durdonalari» turkumi doirasida 2024 yilda buyuk shoir Muhammad Fuzuliyning g‘azallari qozoq tiliga tarjima qilinib, «Muhammad Fuzuliyning g‘azal va qasidalaridan» nomi bilan chop etildi. Kitob taqdimoti Qozog‘istonda o‘tkazilgan Ozarbayjon madaniyati kunlari doirasida bo‘lib o‘tdi. Shuningdek, ushbu turkumga kiruvchi boshqa nashrlar Turkmanistonda va X Boku xalqaro kitob yarmarkasida taqdim etildi. Bular orasida Maqtimquli Piragiyning «Men oshiqman» she’riy to‘plami (turkman va ozarbayjon tillarida), Kemel Tokayevning «Maxsus topshiriq» romani, Berdibek So‘qpaqboyevning «Mening ismim — Ko‘ja» asari hamda Malik O‘tarboyevning «Kutilgan baxt» nomli falsafiy esse va hikoyalari mavjud.

Joriy yilda qirg‘iz adabiyotining mumtoz namoyandosi Alikúl Osmonovning «Vaqti-vaqti bilan» nomli she’riy to‘plami qirg‘iz va ozarbayjon tillarida chop etilib, Ozarbayjon va Qirg‘izistonda taqdimot qilindi.

2025 yilda Ozarbayjon xalq shoiri Baxtiyor Vahabzodaning 100 yilligi munosabati bilan uning «Bizni o‘zimiz teshib o‘tayotgan qilich» asari ozarbayjon va turk tillarida nashr etilib, Ozarbayjon va Turkiyada taqdim etildi. Ushbu turkum doirasida Elchin Huseynbeylining Go‘kturklar davriga bag‘ishlangan «Gultakin xoҡon» tarixiy romani ham chop etildi.

Jamg‘arma ko‘p tilli nashrlarga ham alohida e’tibor qaratadi. Qozog‘iston Respublikasi Prezidenti janob Qosim-Jomart To‘qayev topshirig‘iga binoan buyuk qozoq shoiri va mutafakkiri Abay Qunanboyevning 180 yilligi xalqaro miqyosda nishonlanmoqda. Shu munosabat bilan Jamg‘arma Abayning «Tanlangan she’rlar» to‘plamini ozarbayjon, qozoq, qirg‘iz, turk, o‘zbek, turkman va vengr tillarida nashr etdi. Shuningdek, Mag‘jan Jumaboyevga bag‘ishlangan «Bizning Mag‘jan» kitobi sakkiz tilda chop etildi. Bu yil Asqar Qumiraning «Bo‘ri yili yoki Turkistondagi biz» romani qozoq tilidan ozarbayjon tiliga tarjima qilindi.

Jamg‘arma «Oshiq Alasgardan Uzayir Hojibeyligacha: Turk dunyosining madaniy kodlari» mavzusidagi ilmiy konferensiya materiallarini ham alohida kitob sifatida nashr etdi.

Diplomatik meros yo‘nalishida Hafiz Pashayevning «Elchining manifesti» asari qozoq tiliga tarjima qilindi. Hasan Hasanovning «Ozarbayjon va vengr xalqlarining etnik ildizlari» kitobi nashrga tayyorlandi. Tarixchi Faxriy Valexo‘g‘lining «1918–1922 yillarda Ozarbayjon–Gruziya munosabatlari» asari chop etildi.

Ensiklopedik nashrlar ham muhim o‘rin tutadi. Boku musiqa akademiyasi bilan hamkorlikda «Turkiy davlatlarning milliy musiqa asboblari» atlasi, shuningdek «Ajami Naxchivoniy — Ozarbayjon me’moriy merosining dahosi» kitobi nashr etilib, UNESCO qarorgohida taqdim qilindi.

Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi va barcha turkiy davlatlar rahbarlari ko‘magida «Turkiy folklor merosi» ko‘p jildli, ko‘p tilli antologiya loyihasi amalga oshirilmoqda. Uch yilga mo‘ljallangan loyiha doirasida 21 jild chop etilishi rejalashtirilgan bo‘lib, hozircha qahramonlik dostonlariga bag‘ishlangan dastlabki besh kitob nashr etildi.

Bu loyiha global ilmiy amaliyotda ilk bor turkiy xalqlarning og‘zaki ijodini yagona konsepsiya asosida jamlagan fundamental nashr hisoblanadi.

Joriy yilda yana bir muhim nashr — «Turk dunyosining madaniy kodi» nomli ko‘p tilli katalog bo‘lib, unda yetti davlatdan 70 ta moddiy va nomoddiy madaniy meros ob’ekti jamlangan.

Xulosa qilib aytganda, so‘nggi ikki yil ichida Jamg‘arma qariyb 50 ta kitob nashr etib, turk dunyosining adabiy va madaniy merosini saqlash hamda xalqaro miqyosda targ‘ib etishga ulkan hissa qo‘shdi. Ushbu yo‘nalishdagi tizimli ishlar kelgusida ham davom ettiriladi.