Osiyoda inson organlari qora bozori: buyrak va ko‘z rogovisiyasi qanchaga sotiladi?

Hindistonda noqonuniy organlar savdosi bilan bog‘liq shov-shuvli ishdan Tojikistonda ham oqimlar boshlandi. 7 noyabr kuni Nyu-Deli aeroportida Madxu Djayakumar qo‘lga olindi. U 27 nafar resipiyent va 11 donorga buyrak transplantasiyasida ko‘mak berganini tan oldi va ikki kishini Dushanbega organlar uchun yuborganini ma’lum qildi.

Tojikiston Milliy transplantasiya markazida 2025 yilning 9 oyi ichida 221 ta transplantasiya amalga oshirildi. Mahalliy shifokorlar xorijiy darajada ham faoliyat yuritmoqda, ammo bu noqonuniy organ bozori xavfini ham oshiradi, go‘yoki 2007 yildan qonun bilan organlar savdosi taqiqlangan bo‘lsa ham.

Hindiston – qora bozorning asosiy o‘yinchi

2000-yillardan beri qora transplantologiya bo‘yicha yetakchilar Indiya va Bangladesh hisoblanadi. Bu davlatlarda asosan buyrak va jigar transplantasiyalari amalga oshiriladi. Masalan, Dehlidagi bir shifoxona yiliga 2 minggacha buyrak transplantasiya qiladi.

Hindiston 1994 yilda organlar savdosini taqiqlovchi qonun qabul qilgan, lekin bu biznesni soya bozoriga ko‘chirdi. Bangladeshda ham qonun 1999 yilda qabul qilingan, ammo amaliy natija yo‘q: donorlar mamlakatdan chiqarilib, operasiya xorijda o‘tkaziladi.

Markaziy Osiyo – donoplarning manbai

Odatda qora transplantologlar qurboni Markaziy Osiyodan bo‘ladi. Polshada bir ayol 56 ta o‘zbek buyragini sotgani uchun qo‘lga olindi. O‘zbekistonda 2022 yilda organ transplantasiyasi qonuni qabul qilingan.

Dekabr oyida Toshkentda inson organlarini savdo qilgan 12 nafardan iborat jinoyat guruhi sudlangan. Ular 30dan ortiq buyrak va jigar operasiyalarini noqonuniy hujjatlar va xorijiy aloqalar orqali amalga oshirgan. Donorlarga har bir buyrak uchun $15 000 va’da qilingan, lekin haqiqatan faqat uchdan biri to‘langan, shifokorlik yordami ko‘rsatilmagan va dorilar qimmatga sotilgan.

Xulosa: barcha pul qora bozorga ketadi

Noqonuniy organ savdosidan tushgan mablag‘ guruh a’zolari – sotuvchilar, verbovshiklar va uyushtiruvchilar orasida taqsimlanadi. Qora bozorda buyrak narxi Janubiy Osiyoda $6 300, AQShda $334 000gacha bo‘lishi mumkin. Donorlar eng yaxshi holda $1 000–$10 000 oladi.

Qora organ bozori eng daromadli va xavfli soya sanoatlaridan biri bo‘lib, qora guruhlarga milliardlab dollar olib keladi. Ammo bu biznes asosiy aholi uchun organ yetishmasligini bartaraf etmaydi va rasmiy transplantologiya rivojlanishini sekinlatadi.