Кремль Россиянинг Марказий Осиёдаги уруш танқидчиларнинг овозини ўчиришга уринмоқда

Россияда ҳукуматга қарши намойишлар ўтказганликда айбланиб, қидирувда бўлган рус сиёсий фаоли Лев Скорякин 2023 йилда қўлга тушган. Унинг қўлга олиниш тафсилотлари ва Қирғизистон билан Россия ўртасидаги диссидентлар алмашинуви ҳақида «Америка овози» нашри баён қилган.

Маълум бўлишича, ўтган ёзда Қирғизистонга қочиб ўтган Скорякин, бир йил давомида камдан-кам кўриниш берган, аммо Қирғиз ҳукумати рус ҳукумати талабига биноан уни Бишкекда топиб, 2023 йил октябрида Россияга экстрадиция қилган.

Бу йилнинг бошида Германияга қочган Скорякин, Қирғиз ҳукумати янги юзни аниқлаш тизимидан фойдаланган ҳолда қаерда яшаётганини билиб олган, дейилади хабарда. Бу тизим 2023 йил июнида Россия ҳукуматининг ёрдамида ишга туширилган.

«Марказий Осиёдаги рус қочқин диссидентлари жуда эҳтиёткор бўлишлари керак ва асосий хавфсизлик қоидаларига амал қилишлари лозим. …Юзни аниқлаш тизими ҳозир ҳам Бишкекда ишламоқда», деган Скорякин.

Қирғиз Ташқи ишлар вазирлиги январь ойида бу тизим орқали 2023 йил охиригача 800 дан ортиқ оддий жиноятчилар ва 100 дан ортиқ интерпол (Халқаро жиноий полиция ташкилоти) томонидан халқаро қидирувга берилганлар ушланганини айтган. «Америка овози» нашрининг қайд этишича, 2022 йилдан бошлаб, Скорякин каби кўплаб урушга қарши фаоллар Россияда сиёсий репрессиядан қочиб, Қозоғистон ва Қирғизистонда вақтинча бошпана топган. Аммо қўлга тушиб қолиш хавфи, ўғирликлар ва экстрадициялар сабаб диссидентларга энди бу мамлакатлар хавфсиз эмас.

Россиянинг Украинага қарши тўлиқ миқёсдаги босқинидан сўнг, 2022 йилда 400,000 га яқин рус фуқароси Қозоғистонга, 445,000 дан ортиқ рус фуқароси Қирғизистонга келган. Скорякиндек, Путинга қаршилар бу мамлакатларни Ғарбга қочиш учун транзит нуқталари сифатида кўрмоқда. Қирғизистонда бўлган пайтида Скорякин Германияга кўчиш учун вақтинчалик саёҳат ҳужжати олишга ариза берган.

Қирғиз ҳукумати дастлаб рус диссидентларини кутиб олган. президент Садир Жапаров 2022 йил октябрида «Биз ҳеч қандай зарар кўрмаймиз; аксинча, биз рус муҳожирларидан кўпроқ фойда кўрамиз», дея интервью берганини хотирлаган нашр.

Москва эса 2022 йилдан бошлаб Кремль Қозоғистон ва Қирғиз ҳукуматларини рус диссидентларига қарши ҳаракат қилишга мажбурлаш учун ҳибсга олиш ва Россияга қарши оммавий намойишларни тақиқлаш чорасини кўрган. Кремль, шунингдек, Қозоғистон ва Қирғизистонга рус диссидентлари ҳақида маълумот беришни рағбатлантирган. 2023 йил июнь ойида Россия, Қозоғистон ва Қирғизистон ўртасида «ўз ҳудудларида яшовчиларнинг яшаш ҳолати, фуқаролик, миграция рўйхати, виза, мулк, жиноят тарихи ва шахсни тасдиқловчи ҳужжатлари» ҳақида маълумот алмашиш бўйича келишув имзоланган.

Келишув доирасида Россия қирғиз ҳукуматига 85,000 рус фуқароси тўғрисида маълумот берган. Қирғизистон бу хабардан фойдаланиб, 2023 йил июнь ойида Скорякин каби тўрт рус диссидентини аниқлаб, қамоққа олиш учун юзни аниқлаш тизимини ишга туширган.

Билдирилишича, Жанар Акаев, халқаро масалалар бўйича парламент қўмитаси раиси, рус хавфсизлик хизматлари Қирғизистонга босим ўтказаётганини таъкидлаган.

«Россиялик сиёсий қочқинлар Қирғизистонга келишдан тийилиши керак. Чунки рус хавфсизлик хизматлари кучли таъсир кўрсатади. Агар улар сўраса, бизнинг хавфсизлик идоралари «Йўқ» демайди. Мен билганимдек, ФСБ бу ерда эркин ишлайди», деган Акаев.

Россиянинг Марказий Осиёдаги диссидентларга қарши ҳаракатлари самарали бўлди. «Америка овози»га кўра, 2024 йил бошига келиб, Россиядан қочган юзлаб диссидентларга ёрдам берган «Тезкор жавоб бериш» нодавлат ташкилоти Қозоғистон ва Қирғизистонга одам юборишни тўхтатган. 2023 йил августида Қозоғистон инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси Евгений Жовтис ҳибсга олинган рус фаолларининг аксарияти Қозоғистонда қонундан ташқари ҳолатда қолганини айтган.

«Уларни судлаш учун қонуний асослар йўқ, аммо уларни мамлакатдан чиқариш ҳам қийин. Уларнинг шахсий ҳужжатлари тугаш арафасида. Янги ҳужжат олиш учун Россия консулхонасига боришлари керак», деди Жовтис.