Абхазия: газсиз, электрсиз ва энди ҳатто «президент»сиз ҳам

Абхаз ҳукумати норозилик тўлқинини бостириш ва мамлакатдаги вазият устидан назоратни тиклай олмади. Ҳукумат биноларини эгаллаб олган мухолифат билан бир неча соатлик музокаралардан сўнг тан олинмаган республика президенти истеъфога чиқишини эълон қилди.

«Мамлакатда барқарорлик ва конституциявий тузумни сақлаш мақсадида Абхазия Республикаси Конституциясининг 63-моддасига мувофиқ, мен Абхазия Республикаси Президенти лавозимидан истеъфога чиқишимни топшираман», — дейилади якуний натижалар бўйича эълон қилинган ҳужжатда. 19 ноябрга ўтар кечаси ҳокимият ва мухолифат ўртасидаги тўғридан-тўғри музокаралар.

Вице-президент Бадра Гунба президент вазифасини бажаради. Абхазия бош вазири Александр Анкваб ҳам мухолифат талаби билан ўз лавозимини тарк этади. Унинг ўрнини Валерий Бганба эгаллайди.

ОАВ хабарига кўра, намойишчилар президент маъмурияти биноси олдидаги майдонни тарк эта бошлаган. Мамлакатда муддатидан олдин президентлик сайловлари ўтказилади. Сайлов кампаниясининг аниқ санаси ҳозирча номаълум.

Абхазияда Россия билан тузилган сармоявий келишувга қарши норозилик намойишлари бошланди. 15 ноябрь куни мамлакат парламенти ҳужжатни ратификация қилиш учун йиғилиши керак эди. Россия Федерацияси Иқтисодий ривожланиш вазири Максим Решетников ушбу ҳужжатни «ўзаро манфаатли» деб атади: «Бу қишлоқ хўжалиги, ишлаб чиқариш, туризм, санаторий-курортда даволаниш ва дам олишни ривожлантиришга ҳисса қўшади».

Бироқ, Абхазиянинг баъзи аҳолиси бу ҳужжат шунчаки экран эканлигига ишонишган. Ва ҳақиқий сабаблар - Абхазия эрларини ва кўчмас мулкни рус тадбиркорларига сотиш истаги. Натижада норозиликлар тартибсизликларга, кейин эса ҳукумат биноларини эгаллаб олишга айланган. Шундан сўнг, мухолифат келишувни бекор қилишдан президент ва ҳукумат истеъфосига чиқиш шартларини ўзгартирди.

ТRТ даги Абхазия фуқароси, Россия-Абхаз муносабатлари бўйича эксперт Антон Кривенюк билан Россия билан инвестиция шартномаси мамлакатни ҳокимият алмашишига қандай олиб келгани ҳақида суҳбатлашди:

— Абхазиядаги норозиликлар деярли ҳар доим ўта оғир турмуш шароити туфайли бошланади. Агар ҳозирги вазият ҳақида гапирадиган бўлсак, унда маълум соатларда ёруғлик йўқлигини айтиш кифоя. Абхазияда электр энергияси кунига икки марта, жами 4 соатдан узилади. Мамлакатда газ таъминоти йўқ, уй-жой коммунал инфратузилмаси бузилган, тиббиёт билан боғлиқ катта муаммолар, турмуш даражаси паст ва ёшлар ўртасида гиёҳвандлик ва йўл-транспорт ҳодисаларидан ўлим даражаси жуда юқори.

Бундай вазиятда қандай қилиб норозилик чиқмаслиги мумкин? У қандай акс эттирилади? Ва бунинг сабаби иккинчи савол. Бу ҳолда, бу Россия билан инвестиция шартномаси эди. Ишончим комилки, ҳукумат мажмуаси бинолари олдида турган одамлар бу келишувни ҳатто ўқимаган. Шунинг учун, албатта, биз мамлакатда жуда кўп муаммолар рўйхати борлиги ҳақида гапирамиз: инфратузилманинг қулаши ва ижтимоий-демографик ҳалокат.

Муаммолар ҳал этилмаса, халқни кўчага чиқишга ундашда давом этади. Ва энди раҳбарлик курсиларида ўтириб, идораларни эгаллайдиган ҳар бир киши билиши керакки, 4-5 йилдан кейин улар ҳам навбатдаги норозилик тўлқини билан бинолардан ҳайдаб юборилади.

— Эрта сайлов натижаларидан нима кутяпсиз? Фуқаролар кимни кўпроқ қўллаб-қувватлаяпти - мухолифатми ёки кетаётган ҳукуматми?

— Кузатувларимга кўра, уларнинг иккаласини ҳам жуда кам одам қўллаб-қувватлайди. Ҳукумат биноларини эгаллаб олиш ва панжараларни бузишда 3-5 минг киши қатнашган. 250 минг аҳолиси бўлган мамлакат учун бу унчалик кўп эмас.

Шунинг учун, ҳеч ким кенг қўллаб-қувватламайди. Одамлар ҳаммадан ҳафсаласи пир бўлади. Айнан шу аҳоли ҳолати Бжаниянинг ўзи керак бўлганидан бир оз кўпроқ давом этишига сабаб бўлди. Аксарият аҳоли барча сиёсатчилар ўғирлашларини ва ўғирлашларини тушунишади. Яъни, ҳаёт ҳеч қандай тарзда ўзгармайди ва ҳокимиятга таянишдан фойда йўқ.

Кириб келаётган мухолифатга ҳам худди шундай муносабат. Бундан ташқари, булар ҳокимиятда бўлган одамлардир. Биз, Абхазия фуқаролари, уларнинг «натижаларини» яхши биламиз. Уларнинг ютуқлари мутлақо нолга тенг ва кўп ҳолларда минус белгиси билан. Шунинг учун, албатта, улар учун умид йўқ ва бўлиши ҳам мумкин эмас. Булар ижобий нарса келтира оладиган одамлар эмас.

— Россия Абхазиядаги воқеаларга қандай муносабатда бўлиши мумкин? Ўзаро муносабатларнинг ёмонлашиши хавфи борми?

— Абхазия билан муносабатлар бўйича россиялик назоратчилар олдига аниқ вазифа қўйилган эди – Сухумига Россия томони учун муҳим бўлган ҳуқуқий ҳужжатларни, жумладан, инвестиция шартномасини имзолашга мажбурлаш. Ва бу вазифа бажарилмаган деб айтишимиз мумкин.

Энди Москвада ташкилий хулосалар чиқариш мумкин, кураторлар жамоалари бир жойда ўзгартирилиши ва шунга мос равишда янгиси бўлиши мумкин.

— Қаттиқроқ чоралар бўлиши мумкинми?

- Мен улар учун инструментал кўрмаяпман. Энг оғриқли нарса, умуман олганда, аллақачон қилинган - бу Абхаз давлат хизматчиларига тўловлар ва иш ҳақини биргаликда молиялаштиришнинг Россия қисмини қисқартириш ёки тугатиш. Бу босимнинг энг оғриқли дастаги ва у аллақачон ишлатилган.

Бундай шароитда яна нима қилиш мумкинлигини тасаввур қилиш қийин. Катта эҳтимол билан, энди жамоалар ва ёндашувлар ўзгаради ва Россиянинг Абхазияга нисбатан янги сиёсатининг контурлари аста-секин пайдо бўлади. Бу бир неча ой вақт олиши мумкин.

Гарчи биз барча ташқи воқеалар контекстида тушунишимиз керак бўлсада, биз Москванинг позицияси шубҳасиз кескинлашганини кўрамиз. Шу жумладан Абхазияга нисбатан ҳам. Вазият охир-оқибат қандай бўлишини вақт кўрсатади.