«Bizning tashkilotimiz Yevroosiyo mintaqasida va undan tashqarida barqarorlik va farovonlikni mustahkamlovchi platforma namunasiga aylandi», dedi Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on Turkiy davlatlar tashkilotining 11-Liderlar sammitida.
Uyushmaga Turkiyadan tashqari Qirg‘iziston, Qozog‘iston, O‘zbekiston va Ozarbayjon kiradi. Unda yana uch davlat kuzatuvchi maqomiga ega: Turkmaniston, Vengriya va Shimoliy Kipr Turk Respublikasi. UTG o‘zining 15 yillik faoliyati davomida yuksak natijalarga erishdi va turkiy dunyoning xalqaro maydondagi geosiyosiy o‘rnini sezilarli darajada mustahkamladi.
TDTning dolzarbligi, ayniqsa, global loyihalarni iqtisodiy millatchilik siyosati foydasiga qayta ko‘rib chiqish tendensiyasi fonida yaqqol namoyon bo‘lmoqda, deydi siyosatshunos Chingiz Lepsiboyev TRTga.
«AQSh bir tomonlama tartibda ayrim mahsulotlar importiga kvota va cheklovlar kiritadi. Yevropa bojlar orqali Xitoy avtomobillarining importiga to‘sqinlik qilmoqda. Buning fonida turkiy dunyo davlatlari, aksincha, aloqa o‘rnatishga harakat qilmoqda. Eslatib o‘tamiz, davlatlar o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 45 milliard dollarni tashkil etadi va kelajakda bu ko‘rsatkich 90 milliard dollargacha oshishi mumkin», — deya ta’kidlaydi agentlik suhbatdoshi.
Oxirgi sammitda tashkilotga a’zo davlatlar rahbarlari aloqalarni mustahkamlashning yangi yo‘llarini muhokama qildilar va hamkorlikka intilishlarini aks ettiruvchi muhim tashabbuslarni e’lon qildilar. Takliflar orasida: Turkiy bankni yaratish, faollashtirish, xavfsizlik kuchlari o‘rtasida o‘zaro hamkorlikni yo‘lga qo‘yish va savdo hamkorligini mustahkamlash, shuningdek, yagona alifboga o‘tish.
«Bu yil davlat rahbarlari Qozog‘iston, Ozarbayjon va Turkiya orqali global transport koridorini yaratish konsepsiyasini qabul qildilar. Bu Xitoy tovarlarini Yevropa Ittifoqi va AQSh bozorlariga va aksincha tashish imkonini beradi. Shuningdek, muhim madaniy va ijtimoiy yo‘nalish mavjud - UTGga a’zo mamlakatlar tillarida telekanallarni o‘zaro translyasiya qilish. Masalan, Qozog‘istonda qirg‘iz, o‘zbek va turk tillarida kanallar paydo bo‘ladi», — dedi Lepsiboyev.
Yana bir muhim tashabbus, siyosatshunos Ilgar Velizade fikricha, umumiy xavfsizlik tizimi. «Bu o‘zimizni chet davlatlar geografiyasi perimetri bo‘ylab sodir bo‘layotgan jarayonlarning salbiy ta’siridan iloji boricha himoya qilish uchun kerak», dedi u TRTga. — Turk dunyosi kuch markazlari o‘rtasidagi qarama-qarshilik maydoniga aylanmasligi, balki ular o‘rtasida ko‘prik vazifasini o‘tashi kerak. Bu esa tegishli xizmatlarni muvofiqlashtirish orqali yaratilishi mumkin bo‘lgan samarali xavfsizlik platformasini talab qiladi”.
Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on UTC sammitida ham assosiasiya mamlakatlarida yagona turkiy alifboni joriy etish muhimligini ta’kidladi. Eslatib o‘tamiz, Turkiya lotin alifbosiga asoslangan harflar yozish konsepsiyasini 1991 yilda taklif qilgan edi. Bu chora turkiy davlatlar o‘rtasidagi madaniy va til aloqalarini mustahkamlash uchun zarur.
Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on Qirg‘iziston rahbari Sadir Japarov bilan uchrashuvda
O‘tgan yilning noyabrida Rajab Toyyib Erdo‘g‘on yana tashabbusni o‘z qo‘liga oldi va oradan bir yil o‘tib haqiqiy natijalar paydo bo‘ldi. Sentyabr oyida TDT ishtirokchi davlatlari yagona turkiy alifbo bo‘yicha kelishib oldilar. U 34 ta harfdan iborat. «Bizning mushtarak alifbomiz umumiy taqdirimiz, mushtarak kelajagimiz va kelajakka birgalikda harakat qilish irodamiz ramzidir», dedi Turkiya rahbari sammitda.
Davlat rahbari barcha turkiy mamlakatlarning yagona harf imlosiga o‘tish zarurligini ta’kidladi: «Buning uchun Turkiya, Ozarbayjon va Shimoliy Kipr Turk Respublikasi tayyor. Qozog‘iston, Qirg‘iziston, O‘zbekiston va Turkmaniston ham yangi alifboga o‘tish tashabbusini ko‘rsatishi maqsadga muvofiq bo‘lardi».
«Turk dunyosi xalqlariga bir tilda asar o‘qish imkonini beradigan til platformasini yaratish to‘g‘ri bo‘lardi», dedi Velizoda TRTga. — Hozirgacha alifbo yaratilgan, ammo bu faqat birinchi bosqich. Endi uni amalga oshirish kerak va bu juda ko‘p ish. Xususan, maxsus va badiiy adabiyotlarni tarjima qilish zarur bo‘ladi. Ishonchim komilki, bu boradagi sa’y-harakatlar davom etadi”.
Chingiz Lepsiboyevning so‘zlariga ko‘ra, yagona alifboga o‘tish albatta amalga oshadi, lekin yashin tezligida natijalar kutmaslik kerak. Qozog‘istonda so‘nggi 90 yil davomida ilmiy asarlar va adabiyotlarning asosiy qismi kirill alifbosida yozilgan. "Bu juda katta bilim va uni yo‘qotmaslik uchun juda katta tayyorgarlik ko‘rish kerak. Balki qo‘sh alifbo qabul qilinar, ya’ni kirill alifbosi bilan bir qatorda lotin alifbosi ham parallel ravishda ishlaydi”.
Turk dunyosining tilda birligi g‘oyasi turli ko‘zga ko‘ringan shaxslar tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Ulardan biri turkiy dunyoning pedagogi Ismoil Bey Gasprinskiydir (Gasprali). U butun umri davomida yagona turkiy tilni targ‘ib qilgan va bugungi kunda uning mashhur shiori har qachongidan ham dolzarbroq yangramoqda: «Tilde, fikirde, ishte birlik» – «Fikr, til va amalda birlik».
Va, Lepsiboyev ta’kidlaganidek, kelajakda Turkiy Davlatlar Tashkiloti nafaqat yagona tilga, balki valyutaga ham kelishi mumkin: «Eslatib qo‘ymoqchimanki, Yevropa Ittifoqi bir vaqtlar ko‘mir va po‘lat ittifoqidan boshlangan, bugun esa. bu amalda bitta davlatdir».