Suriya Isroilga do‘stlik qo‘lini cho‘zadimi?

Suriyada qariyb 14 yillik urushdan keyin yangi hukumat mintaqaviy munosabatlarni qayta yo‘lga qo‘ymoqda va katta e’tibor Isroil bilan munosabatlarning qanday rivojlanishiga qaratilmoqda.

Suriya va Isroil o‘rtasida muzokaralar bo‘layotgani haqida xabarlar bor, hatto ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlarni normallashtirish uchun vaqt belgilari ham tilga olinmoqda. Aslida, bu davlatlar 1948 yilgi Arab-Isroil urushidan beri texnik jihatdan urush holatidadir.

Qanday voqealar sodir bo‘ldi?

Isroil ommaviy axborot vositalariga ko‘ra, Suriya bilan bevosita muzokaralar bo‘lib o‘tdi, ular munosabatlarni normallashtirish to‘g‘risidagi kelishuvga erishish imkoniyati haqida so‘zlashgan. Har qanday kelishuv, ehtimol, AQSh orqali arab davlatlari bilan Isroil o‘rtasida imzolangan Abraham kelishuvlarining davomchisi bo‘ladi.

Abraham kelishuvlari – Donald Trampning AQSh prezidenti bo‘lgan birinchi muddatida arab davlatlarini Isroil bilan munosabatlarni rasmiylashtirishga undash uchun ishga solgan yuqori darajali tashabbus edi.

Ushbu kelishuvlar 2020 yil avgust va sentyabr oylarida BAA va Bahrayn tomonidan imzolangan, keyin esa Sudan va Marokash ham qo‘shilgan. Shundan so‘ng, Tramp mazkur kelishuvni kengaytirishga harakat qilgan va boshqa davlatlarni ham Isroil bilan kelishuvlar imzolashga undagan.

2025 yil may oyida Tramp Yaqin Sharqning uch mamlakatini ziyorat qilgan va Saudiya Arabistonida bo‘lib turganida, Suriyaning yangi prezidenti Ahmad al-Sharaa bilan uchrashgan hamda uni Isroil bilan munosabatlarni normallashtirishga undagan.

Normallashish mumkinmi?

Analitiklarga ko‘ra, kelajakda mumkin, lekin hozircha bu deyarli imkonsiz. Suriya yozuvchisi Robin Yassin-Kassabning fikricha, Suriya va Isroil o‘rtasida chuqur dushmanlik mavjud, bu 1967 yilgi urush va Isroilning Suriya Gola balandliklarini bosib olishi bilan yanada kuchaygan.

Isroil mudofaa vaziri Gideon Saar aytganidek, har qanday kelishuvda Isroil Gola balandliklarini egallaganligini talab qiladi va Isroil armiyasi bu hududda uylarni egallab, odamlarni haydab chiqargan. Analitiklarga ko‘ra, ko‘plab suriyaliklar Gola balandliklarini Isroilga berishga qarshi, ammo aqlli muzokaralarni qo‘llab-quvvatlovchilar ham bor.

Yassin-Kassabning aytishicha, “Suriyaliklar bo‘lingan… chunki bir tomondan hamma charchagan va Suriya Isroilga qarshi o‘zini himoya qila olmasligini tan oladi… shu bois al-Sharaa muzokaralari yaxshi”.

1974 yilgi to‘xtatish kelishuviga qaytish eng real variantdir.

Yaqinda nima harakatlar bo‘ldi?

Yaqin kunlarda Isroil rasmiylari Suriya bilan kelishuvga ochiq ekanliklarini bildirishdi, va Netanyahu AQSh maxsus vakili Tom Barrakdan muzokaralarda yordam so‘ragan. Isroil Milliy xavfsizlik kengashi rahbari Saxi Hanegbi Suriya rasmiylari bilan muzokaralarni nazorat qilgan. Ushbu muzokaralarda AQSh vakili ham ishtirok etmoqda va muzokaralar “ilgarilab bormoqda”, deyiladi.

Al-Sharaa yaqindagina boshqaruvga kelgan hukumat atrofidagi manbalar Isroil agressiyasini to‘xtatishni so‘rab, to‘liq normallashishni talab qilmaslikni istashmoqda.

Suriya muzokaralardan nimani istaydi?

Suriya Isroilning hududga qilingan hujumlarini to‘xtatishini xohlaydi. Ko‘plab suriyaliklar uchun Isroilning Gola balandliklarini kengaytirgan bosqini xavotirlidir; lekin al-Sharaa hukumati bosib olingan hududlarni qaytarishni talab qiladimi, bu hozircha aniq emas. Biroq, Suriya Gola balandliklarining asosiy qismi va so‘nggi bir yilda bosib olingan hududlardan Isroilni chiqarishni xohlaydi.

Isroil yangi Suriya hukumatiga Damashq janubida, Isroil chegarasi yaqinida harbiy joylashtirmaslik haqida ham tahdid qilgan.

Shu yerda Isroil Suriyadagi drush jamoasini himoya qilish nomida janubiy Suriyadagi sekta nizolariga aralashishni rejalashtirmoqda. Drush jamoasi orasida yangi hukumatga nisbatan ishonchsizlik bo‘lsa-da, ko‘pchilik Isroilning bu aralashuv tahdidini Suriya aholisining orasida nizo keltirish uchun rejali harakat deb baholaydi.

Isroil nimani istaydi?

Netanyahu 1974 yilgi hujumni to‘xtatish kelishuvini yangilashga asoslangan xavfsizlik kelishuvini va Suriya bilan to‘liq tinchlik rejasini xohlayapti. AQSh vakili Barrak Suriya va Isroil o‘rtasidagi muammoni “hal etiladigan” deb hisoblaydi va ularni “agressiyaga qarshi kelishuv” bilan boshlashni taklif qilgan. Gola balandliklarining bosib olingan holati ko‘plab suriyaliklarni norozi qiladi.

Yassin-Kassabning aytishicha, bu al-Sharaa uchun juda siyosiy jihatdan qiyin, hatto AQSh bosimi va Isroildan doimiy tahdidlar ostida ham.

Isroilda qo‘shimcha shartlar ham bor: Suriyada turk harbiy bazalari bo‘lmasligi, Eron yoki Eron qo‘llab-quvvatlovchi guruhlar, jumladan Hizbullohning yo‘qligi va janubiy Suriyani demilitarizasiya qilish kabilar.