Qirg‘izistonda milliy tilni qayta tiklash jarayoni jadal rivojlanmoqda

Qirg‘izistonda milliy tilni qayta tiklash jarayoni jadal rivojlanmoqda, bu ayniqsa 2022-yil fevralida Rossiya-Ukraina urushi boshlanganidan beri yaqqol ko‘zga tashlandi. Bu jarayon sobiq Sovet respublikalarida til siyosati orqali imperiya merosiga qarshi kurashning kengroq tendensiyasini aks ettiradi, deb yozadi FP.

2023-yilda prezident Sadir Japarov barcha qirg‘iz mansabdor shaxslarini davlat idoralarida, jumladan, parlamentda ham qirg‘iz tilidan foydalanishni talab qiluvchi qonunni imzoladi. Bu harakat Rossiya tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrovning tanqidiga sabab bo‘ldi va Qirg‘izistonning Moskvadan diplomatik chekinishini ta’kidlab, Rossiyaning global ta’siri pasayib borayotganini ko‘rsatdi.

Urush boshlanganidan so‘ng, safarbarlikdan qochib yoki urushga qarshi norozilik bildirgan rus muhojirlari Qirg‘izistonga to‘kildi. 2022-yilda mamlakatda 273 ming Rossiya fuqarosi ro‘yxatga olingan, bu 2021-yilga nisbatan 30 foizga ko‘p. 2024-yilda 7 mingdan ortiq rossiyalik fuqarolikka qabul qilingandan so‘ng Qirg‘iziston rossiyaliklardan fuqarolik olish uchun arizalarni qabul qilishni to‘xtatdi (taqqoslash uchun, 2021-yilda atigi 400 nafarga yaqin Rossiya fuqarosi Qirg‘iziston fuqaroligini olish uchun murojaat qilgan).

FPning yozishicha, Rossiyadan ko‘chiruvchilar oqimi mahalliy tillar va urf-odatlarni ko‘pchilik rus imperializmining yangi to‘lqini deb biladigan narsadan qanday himoya qilish haqida bahs-munozaralarga sabab bo‘ldi, ayniqsa Markaziy Osiyo yetakchilari Ukrainadagi urushda rasman neytral bo‘lib, Rossiyadan uzoqlashishga intilmoqda.

“Yoshligimda qirg‘iz tilini bilmasdim.“Ota-onam rus tilini obro‘liroq deb hisoblagan va bu menga ko‘proq imkoniyat beradi, deb o‘ylagan”, deydi Bishkekdagi xalqaro tashkilotda ishlaydigan, qirg‘iz tilini kattalardek o‘rgangan yosh etnik qirg‘iz ayol Meerim Abdiraimova nashrga.

“Ikki yil oldin men juda nufuzli xalqaro tashkilotdan ish taklifini yo‘qotib qo‘ydim, chunki mening qirg‘iz tilidan rus tiliga tarjimonlik mahoratim yetarli emas edi”, deb qo‘shimcha qiladi u.
Hozir Qirg‘izistonda qirg‘iz tilini o‘rganish uchun resurslar mavjud, jumladan, Instagram sahifalarida qirg‘iz tilini o‘rganish imperializmga qarshilik ko‘rsatish shakli sifatida yondashadi.

Qirg‘iz tilining ommalashib borayotganiga qaramay, Qirg‘iziston Rossiya bilan hamon mustahkam iqtisodiy va siyosiy aloqalarga ega. 2021 yilda Ukrainadagi urushgacha Qirg‘izistonning Rossiyaga eksporti atigi 393 million dollarni tashkil qilgan. 2022-yilda bu ko‘rsatkich 1 milliard dollardan oshdi.

2024-yilda Rossiya va Qirg‘iziston hukumatlari Qirg‘izistonda to‘qqizta rus tilida o‘qitiladigan maktab qurish bo‘yicha kelishuvni ratifikasiya qildi, ularda ta’lim rus tilida olib boriladi va bitiruvchilar ham rus, ham qirg‘iz diplomlarini oladilar.

"Qirg‘iz tilida gapirganimda juda faxrlanaman", deydi Meerim. Iloji boricha gapirishga harakat qilaman. "Qirg‘iz tili mening shaxsiyatimning bir qismidir va agar biz bu tilda gapirmasak, u yo‘qoladi."