Украина ўзининг ядро бомбаларидан воз кечмаганида нима бўларди?

Украина 1991 йилда Совет Иттифоқи парчаланганидан сўнг дунёдаги учинчи йирик ядро арсеналини мерос қилиб олган эди. Беларус, Қозоғистон, Россия ва Украина ҳудудларида тахминан 30 000 та ядро қуроли жойлаштирилган бўлиб, Украинанинг ўзида 1900 га яқин стратегик ядро каллаклари ва минглаб тактик ядро қуроллари мавжуд эди.

Бироқ, уч йилдан сўнг, Киев ядросизланишни танлади, Будапешт меморандумини имзолади ва қуролларни Россияга топширди. Бунинг эвазига Украинага Россия, АҚШ ва Буюк Британия томонидан хавфсизлик кафолатлари берилиши ваъда қилинди.

Ўша пайтда Украинанинг бу қарори кенг қўллаб-қувватланди, чунки бу мамлакат Ғарбдан молиявий ёрдам олишига имкон яратди. Аммо Россия Будапешт меморандумини очиқчасига бузгани - аввал 2014 йилда Қримни Украинадан тортиб олгани, кейин эса 2022 йилда мамлакатга кенг кўламли босқин уюштиргани сабабли, баъзилар энди Киев қуролсизланишнинг эҳтимолий оқибатларини тўғри баҳолай олмаганини тахмин қилмоқда.

Ядровий Украина урушнинг олдини олармиди?

1993 йилда сиёсатшунос Жон Миршаймер "Украинанинг ядровий қуроли бўлиши кераклиги ҳақида" номли мақоласини эълон қилди. Унда у Украинанинг ядровий қуролга эга бўлиши қўшниси Россия билан тинчликни сақлаш учун зарурлигини таъкидлаган эди. Орадан ўттиз йил ўтиб, у ҳамон шу фикрда турибди.

"Агар Украина ўзининг ядро қуролини сақлаб қолганида, Россия 2022 йилда ҳужум қилмаган бўларди," деди Чикаго университети Сиёсатшунослик факультетининг Р. Венделл Харрисон номидаги фахрий профессори Жон Миршаймер Newsweek нашрига. "Ядро қуроли - бу энг кучли тўсиқ."

Миршаймернинг фикрича, Россия босқин қилган тақдирда, Киев ўзини ҳимоя қилиш учун ядро қуролини ишлатиши эҳтимоли жуда юқори бўларди, чунки Украина буни "ҳаётий таҳдид" сифатида қабул қилган бўларди.

"Ўйлайманки, руслар буни тушунган ва шу сабабли 2022 йилда ҳужум қилишга журъат этмаган бўларди," деди у.

"Албатта, шунинг учун мен Украинанинг ядро қуролларини сақлаб қолиши мантиқий эканлигини таъкидладим. Чунки оддий урушда Украинанинг русларни мағлуб этиш имконияти деярли йўқ деб ўйлагандим," дея у қўшимча қилди.

Гарвард университетининг Белфер марказида катта илмий ходим бўлиб ишлаётган ҳамда "Бомбани мерос қилиб олиш: СССРнинг қулаши ва Украинанинг ядровий қуролсизланиши" китобининг муаллифи Мариана Буджерин, ҳозирги можарони Россия президенти Владимир Путиннинг мунтазам ядровий таҳдидлари, сигналлари ва қўрқитишлари орқали "ядровий инқироз"га айланганини таъкидлаган.

Буджерин Миршаймерни тўлиқ ривожланган Украина ядровий қуроли Россияни кенг кўламли босқиндан тийиб туриши мумкинлиги ҳақидаги фикрига қўшилди. Бироқ, у ядро қуролининг мавжудлиги можаро эҳтимолини бутунлай бартараф этмаслигини таъкидлади.