Tahdidmi yoki tan olish? Nega Tolibon Markaziy Osiyo bilan chegaralarni qayta ko‘rib chiqmoqchi?

Amudaryo bo‘ylab Afg‘oniston bilan chegaradosh Tojikiston, O‘zbekiston va Turkmaniston hukumatlaridan Tolibon bayonotiga hozircha hech qanday munosabat bildirilmagan.
Tolibon yetakchiligidagi Afg‘oniston hukumati avgust oyi boshida yangi strategiya asosida qo‘shni Markaziy Osiyo davlatlari, jumladan, Tojikiston bilan chegaralarni delimitasiya qilish rejasini e’lon qildi.

Afg‘oniston Energetika va suv resurslari vaziri vazifasini bajaruvchi mulla Abdul Latif Mansurning ta’kidlashicha, chegarani delimitasiya qilish zarurati tabiiy ofatlar, xususan, chegaraning ayrim qismlarini yuvib ketgan suv toshqinlari natijasida yuzaga kelgan o‘zgarishlar tufayli yuzaga kelgan. Shu bilan birga, amaldor suv resurslarini boshqarish qo‘shni davlatlarga zarar keltirmasligini ta’kidladi.

Amirlik energetika va suv resurslari vaziri maslahatchisi Faruk A’zam yangi demarkasiya tarixiy chegaralarni hisobga olgan holda, lekin zamonaviy yondashuv va texnologiyalardan foydalangan holda amalga oshirilishini ta’kidladi. U, shuningdek, Afg‘oniston qo‘shni davlatlarga zarar yetkazish niyatida emasligiga ishontirdi.

Amudaryo bo‘ylab Afg‘oniston bilan chegaradosh Tojikiston, O‘zbekiston va Turkmaniston hukumatlari bayonotiga munosabat haqida hozircha hech narsa ma’lum emas.

Ikki yil avval Tojikiston Yer tuzish va geodeziya davlat qo‘mitasi raisi Orif Xo‘jazoda matbuot anjumanida Tojikistonning qo‘shni davlatlar, jumladan Afg‘oniston bilan chegaralari pozisiyasini e’lon qilgan edi.

Uning ta’kidlashicha, garchi tojik-afg‘on chegarasini delimitasiya (davlat chegarasi chizig‘ini belgilash) va demarkasiya qilish (chegara belgilarini o‘rnatish) masalalari hal etilgan bo‘lsada, daryo chegara chizig‘i vaqti-vaqti bilan chegaralarni qayta belgilashni talab qiladi.

Tojikiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, Afg‘oniston bilan chegara masalalari shartnomalar asosida hal qilinadi: SSSR va Afg‘oniston o‘rtasida 1946 yil 13 iyun va 1981 yil 16 iyun; Tojikiston va Afg‘oniston o‘rtasida 1993 yil 22 dekabrdagi davlat chegarasi; o‘tkazish punktlari to‘g‘risida 2005 yil 27 apreldagi va unga 2013 yil 21 oktyabrda kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar.
Xalqaro amaliyotga ko‘ra, chegaradagi daryo va soylarda chegara chizig‘ining o‘tishi ularning o‘rtalari harakati bilan mos ravishda o‘zgaradi, bu daryo va soylarning qirg‘oqlari konfigurasiyasining tabiiy o‘zgarishi natijasida yuzaga keladi.

Inshootlar, binolar va boshqalar qiymatiga ega bo‘lgan erning hududiy mansubligini o‘zgartirishga olib kelishi mumkin bo‘lgan tabiiy hodisalar tufayli chegara daryosi yoki oqim tubining o‘zgarishi, agar shartnomada nazarda tutilmagan bo‘lsa, chegara chizig‘ining dastlabki joylashuvini o‘zgartirmaydi. tomonlar bu haqda maxsus shartnoma tuzadilar.

2016 yilda Tojikiston Tashqi ishlar vazirligi ma’lum geografik va texnik hodisalarni (Pyanj daryosi tubidagi o‘zgarishlar, chegaradagi demarkasiya belgilarini yangilash zarurati va boshqalar) hisobga olgan holda, chegarani qayta belgilash.

Ma’lum qilinishicha, bu masala bilan avvalroq tojik-afg‘on chegaralarini qayta belgilash bo‘yicha qo‘shma komissiya shug‘ullangan.

Manbalarga ko‘ra, Tolibon hokimiyatga kelishi bilan komissiya o‘z faoliyatini to‘xtatgan.

Tolibon chegara haqida emas, balki xalqaro tan olinishi haqida o‘ylaydi
Afg‘oniston va Eron masalalari bo‘yicha tojikistonlik ekspert Kosim Bekmuhammad «Asia-Plus»ga o‘z fikrlarini bildirdi.

24 sentyabr, 16:09
Eron Afg‘oniston bilan chegarada 10 kilometrlik devor qurdi
«Tojikiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi davlat chegarasini belgilash va belgilash masalasi Sovet Ittifoqi davridayoq hal qilingan va 1993 yil 22 dekabrda Tojikiston va Afg‘oniston o‘rtasida davlat chegarasi to‘g‘risidagi bitim imzolanishi bilan nihoyasiga yetgan. "deydi u. – Ikki davlat o‘rtasidagi 1374,2 kilometr chegaraning 1184,4 kilometri suv, bor-yo‘g‘i 189,8 kilometri quruqlik chegaralaridir.

Ikki davlat o‘rtasidagi suv chegarasi asosan Amu daryosi bo‘ylab o‘tadi. Biroq, suv toshqini kabi ba’zi tabiiy hodisalar tufayli qirg‘oqlar eroziyalanadi yoki uning oqimining o‘zgarishi orollarning paydo bo‘lishiga olib keladi. Agar shunday bo‘ladigan bo‘lsa, chegarani demarkasiya qilish zarurati tug‘iladi».

Odatda, Bekmuhammadning so‘zlariga ko‘ra, bunday harakatlar diplomatik darajada va tegishli ekspertlar yig‘ilishlarida muhokama qilinadi. Tolibon muvaqqat hukumatining Energetika va suv resurslari vazirligi e’lon qilgani va Afg‘onistonning Tojikiston, O‘zbekiston va Turkmaniston bilan chegaralarini belgilash bo‘yicha «yangi strategiya»ga urg‘u bergani (qanday strategiya nazarda tutilgani noma’lum) va ular ham toshqinlardan aziyat chekmoqda. siyosiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.

«Chunki Kobulda ham, ularning poytaxtlarida ham tilga olingan uch davlat bilan bir stol atrofida muzokara olib borish xalqaro izolyasiyada qolgan Tolibon uchun yaxshi siyosiy yutuq bo‘ladi», - deydi ekspert. - Bugungi Kobul uchun bu mavzu chegara masalasidan ko‘ra muhimroq va shu sababli u o‘ziga kerakli ichki va tashqi dasturga ega bo‘lishni xohlaydi.
Eslatib o‘tamiz, Afg‘oniston Markaziy Osiyo mamlakatlariga emas, asosan Pokistonga chegaraviy da’volarga ega. Afg‘oniston va mintaqamiz davlatlari o‘rtasida yuzaga keladigan chegara muammolari asosan tabiat hodisalari bilan bog‘liq.

Biroq bu tabiat hodisalari kelajakda Tolibon tomonidan Afg‘oniston hududini kengaytirish kabi katta da’volarni oqlay olmaydi. Chunki bugungi texnologik taraqqiyot har qanday sharoitda chegara chizig‘ini aniq tashxislash imkonini beradi va chegaraviy da’volar uchun asos qoldirmaydi”, — deya xulosa qildi u.