Молдова танлайди: газ ёки Европа?

20-октабр, якшанба куни Молдовада Европа Иттифоқига қўшилиш бўйича референдум билан бир вақтда президентлик сайловлари бўлиб ўтади. Сайловолди ташвиқоти давлат мустақиллигининг барча йилларида номзодлар сони бўйича рекорд ўрнатди. Умумий ҳисобда МСК мамлакатнинг олий раҳбарлик лавозимига 11 нафар номзодни рўйхатга олди. Уларнинг катта қисми жанжал туфайли ишдан бўшатилган вазирлар ва амалдорлардир.

Шундай қилиб, сайлов бюллетенига амалдаги етакчи Майя Сандудан ташқари икки собиқ бош вазир ҳам киритилади: Ион Чику ва Василе Тарлев. Биринчиси 2020 йилда президентлик сайловларида Игор Додоннинг мағлубиятидан сўнг истеъфога чиқди. Иккинчиси эса 2008 йилда ўз лавозимини мамлакатга янги одамлар ва эчимларга муҳтож деган сўзлар билан тарк этди.

Рўйхатларда ҳуқуқ-тартибот идораларининг уч собиқ ходими бор. Улар орасида собиқ бош прокурор ва президентнинг бўлажак сайловлардаги асосий рақиби Александр Стояногло ҳам бор. 2021 йилда унга нисбатан мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш айби билан иш очилган, аммо кейин у оқланган. МСК собиқ антикоррупция прокурори Виктория Фуртунни рўйхатга олди - Санду унинг иштирокини давлатга хиёнат деб атади. Шунингдек, Ички ишлар вазирлигининг собиқ раҳбари Андрей Настасе.

Давлат раҳбари лавозимига бошқа даъвогарлар орасида: Балти собиқ мери Ренато Усатии, Гагаузиянинг собиқ бошкани Ирина Влаҳ, собиқ парламент депутати Октавиан Тику, собиқ ташқи ишлар вазири Тудор Уляновски ва журналист Наталя Морари.

Умуман олганда, ҳар иккала кампания – референдум ва давлат раҳбари сайлови ҳам башоратли тарзда давом этмоқда. Бироқ, бу сафар шартли равишда европапараст ва россияпараст номзодлар ўртасидаги бўлиниш айниқса кескин. Баъзи даъвогарлар баланд овозда ваъдалар беришса, бошқалари Европа интеграцияси мавзусини илгари сурмоқда.

Мисол учун, ўз ватанида 1 миллиард долларни ўзлаштирганликда айбланган мухолиф Молдова сиёсатчиси Илан Шор, агар фуқаролар мамлакатнинг Европа Иттифоқига киришидан бош тортса, Молдовада атом электр станцияси қуришга ваъда берган. Унга кўра, мамлакатда пенсия ва маошлар ошади, аҳоли электр энергияси учун умуман тўламайди. Сиёсатчи «зиёфат» кимлар ҳисобидан ўтказилишига аниқлик киритмаяпти.

Амалдаги президент Майя Санду пойгада фаворит бўлиб қолмоқда. «Молдова Wатчдог» жамоат ташкилоти социологлари томонидан сўралганларнинг 36,1 фоизи унга овоз беришга тайёр. Қолган иштирокчилар 10% дан ошмайди. Бироқ, иккинчи тур ўтказилган тақдирда, мухолифат бирлашиб, ягона номзод кўрсатиши мумкин. Бундай ҳолда, Сандунинг ғалаба қозониш имконияти жиддий равишда камайиши мумкин.

ТRТ Кишинёвлик сиёсатшунос Виталий Андриевский билан Молдовада бўлажак сайловлар ҳақида суҳбатлашди:

— Рўйхатга олинган 11 номзоддан атиги 2 нафари европапараст, қолган 9 нафари Европа Иттифоқига қарши. Улар орасида иккиланаётган одамларнинг оз қисми ҳам бор, улар «тарафдор», лекин кўпроқ «қарши». Қандай бўлмасин, сайлов пойгаси иштирокчиларининг 80 фоизи Европа интеграцияси бўйича референдумни бузишга ҳаракат қилади ва асосий европапараст номзод Майя Сандуга қарши курашади.

Албатта, бу Молдова сайлов кампаниясида янгилик. Авваллари европапараст ва россияпараст кучлар фойдасига бундай бўлиниш бўлмаган. Ўтган сайлов кампанияларида бир номзод бор эди, уни Москва сўзсиз қўллаб-қувватлаган, қолганлари эса алоҳида роль ўйнамаганга ўхшайди.

Бу сафар биз катта молиявий инъекцияларни кўрамиз. ОАВ хабарларига кўра, мухолифат сайлов тармоқлари деб аталмиш тармоқларни шакллантиради ва сайловчиларга маълум бир овоз учун пул тўлайди.

— Сайловнинг иккинчи босқичи бўлиши мумкинми?

Кўпчилик иккинчи тур бўлади деган фикрга қўшилади. Аммо бу эрда маълум қийинчиликлар мавжуд. Гап шундаки, россияпараст номзодлар икки лагерга бўлинган: Игор Додон ёки Илан Шор билан алоқадор одамлар. Додондан Александр Стояногло келади, Шор эса сўнгги дақиқада ўз номзодини номлашни режалаштирмоқда.

— Нега Шор шунчаки номзод Додонни қўллаб-қувватламайди?

“Улар орасидаги муносабатлар мураккаб. Стояногло Бош прокурор бўлиб, Шорни жазолашни фаол ҳимоя қилди ва уни миллиардни ўғирлашда айблади. Шу боис, иккинчи тур бўлса, мухолифат қулаши мумкин.

Санду, ўз навбатида, ўз электоратини сафарбар қилишга ҳаракат қилади, албатта. Бу охирги ҳал қилувчи жанг бўлади. 2020 йилда у ғалаба қозонган сайловларда ҳам шундай бўлган. Ва энди ғалаба қозониш учун имконият бор.

— Сандуга нисбатан аҳолининг асосий шикоятлари нимада?

- Фуқаролар президент нима эканлигини тушунмайдилар. Масалан, Россияда президент деярли ҳамма нарса учун масъулдир, у жуда катта ваколатларга эга. Молдова парламентли республика. Сайланган президент ташқи сиёсат ва халқаро ишларда фаол иштирок этиши мумкин. Аммо ҳукумат ички сиёсат билан шуғулланади.

Мамлакат иқтисодиёти пандемия ва Украинадаги урушдан зарар кўрди - ва мухолифат ҳамма нарсада Сандуни айблаб, яхши ўйнай олди. Бу унинг рейтингига таъсир қилади.

- Гагаузия ва Тирасполдан кутилмаган ҳодисалар бўлиши мумкинми?

— Гагаузияда, албатта, кўпчилик референдумда Европа интеграцияси ва Сандуга қарши овоз беради. Аммо улар кимга овоз беришлари номаълум, чунки иккита гагауз номзоди бор: Александр Стояногло ва Ирина Влаҳ. Қолаверса, Шор қайси номзодни қўллаб-қувватлашини ҳозирча билмаймиз.

Днестрянıга келсак, у эрда вазият оғир. Днестрянı ушбу минтақа ва Молдова ўртасидаги маъмурий чегара периметри бўйлаб овоз беради. Яъни, улар бу чегарани кесиб ўтишлари керак бўлади. Сўнгги дақиқада Тираспол ўз ҳудудида сайтлар очишни таклиф қилди, аммо бу баёнот жуда провокацион эди. Кишинёвнинг бу сайлов участкалари хавфсизлигини таъминлашга ва овоз бериш шаффофлиги учун кузатувчилар билан таъминлашга улгурмайди.

Ҳозирча бу кампания мамлакат тарихидаги энг қизғин кампаниялардан бири деб айта оламиз. Бунга Кремлнинг фаолияти, молиявий таъсири ва референдумни бузишга қаратилган ахборот ҳужумлари киради.

Европа Иттифоқи Молдовага юқори мартабали шахсларнинг келиши билан чекланди. Ва ҳозирча бу сайлов жараёнига катта таъсир кўрсатиши сезилмайди.