Ukraina o‘zining yadro bombalaridan voz kechmaganida nima bo‘lardi?

Ukraina 1991 yilda Sovet Ittifoqi parchalanganidan so‘ng dunyodagi uchinchi yirik yadro arsenalini meros qilib olgan edi. Belarus, Qozog‘iston, Rossiya va Ukraina hududlarida taxminan 30 000 ta yadro quroli joylashtirilgan bo‘lib, Ukrainaning o‘zida 1900 ga yaqin strategik yadro kallaklari va minglab taktik yadro qurollari mavjud edi.

Biroq, uch yildan so‘ng, Kiyev yadrosizlanishni tanladi, Budapesht memorandumini imzoladi va qurollarni Rossiyaga topshirdi. Buning evaziga Ukrainaga Rossiya, AQSh va Buyuk Britaniya tomonidan xavfsizlik kafolatlari berilishi va’da qilindi.

O‘sha paytda Ukrainaning bu qarori keng qo‘llab-quvvatlandi, chunki bu mamlakat G‘arbdan moliyaviy yordam olishiga imkon yaratdi. Ammo Rossiya Budapesht memorandumini ochiqchasiga buzgani - avval 2014 yilda Qrimni Ukrainadan tortib olgani, keyin esa 2022 yilda mamlakatga keng ko‘lamli bosqin uyushtirgani sababli, ba’zilar endi Kiyev qurolsizlanishning ehtimoliy oqibatlarini to‘g‘ri baholay olmaganini taxmin qilmoqda.

Yadroviy Ukraina urushning oldini olarmidi?

1993 yilda siyosatshunos Jon Mirshaymer "Ukrainaning yadroviy quroli bo‘lishi kerakligi haqida" nomli maqolasini e’lon qildi. Unda u Ukrainaning yadroviy qurolga ega bo‘lishi qo‘shnisi Rossiya bilan tinchlikni saqlash uchun zarurligini ta’kidlagan edi. Oradan o‘ttiz yil o‘tib, u hamon shu fikrda turibdi.

"Agar Ukraina o‘zining yadro qurolini saqlab qolganida, Rossiya 2022 yilda hujum qilmagan bo‘lardi," dedi Chikago universiteti Siyosatshunoslik fakultetining R. Vendell Xarrison nomidagi faxriy professori Jon Mirshaymer Newsweek nashriga. "Yadro quroli - bu eng kuchli to‘siq."

Mirshaymerning fikricha, Rossiya bosqin qilgan taqdirda, Kiyev o‘zini himoya qilish uchun yadro qurolini ishlatishi ehtimoli juda yuqori bo‘lardi, chunki Ukraina buni "hayotiy tahdid" sifatida qabul qilgan bo‘lardi.

"O‘ylaymanki, ruslar buni tushungan va shu sababli 2022 yilda hujum qilishga jur’at etmagan bo‘lardi," dedi u.

"Albatta, shuning uchun men Ukrainaning yadro qurollarini saqlab qolishi mantiqiy ekanligini ta’kidladim. Chunki oddiy urushda Ukrainaning ruslarni mag‘lub etish imkoniyati deyarli yo‘q deb o‘ylagandim," deya u qo‘shimcha qildi.

Garvard universitetining Belfer markazida katta ilmiy xodim bo‘lib ishlayotgan hamda "Bombani meros qilib olish: SSSRning qulashi va Ukrainaning yadroviy qurolsizlanishi" kitobining muallifi Mariana Budjerin, hozirgi mojaroni Rossiya prezidenti Vladimir Putinning muntazam yadroviy tahdidlari, signallari va qo‘rqitishlari orqali "yadroviy inqiroz"ga aylanganini ta’kidlagan.

Budjerin Mirshaymerni to‘liq rivojlangan Ukraina yadroviy quroli Rossiyani keng ko‘lamli bosqindan tiyib turishi mumkinligi haqidagi fikriga qo‘shildi. Biroq, u yadro qurolining mavjudligi mojaro ehtimolini butunlay bartaraf etmasligini ta’kidladi.