Olimlarning zilzilalarni ishonchli prognoz qilishiga bir qadam qolmoqda

Olimlarning zilzilalarni ishonchli prognoz qilishiga bir qadam qolmoqda.

1000 dan ortiq saytlardan olingan seysmik ma’lumotlar seysmik mintaqalardagi yoriqlar kuchi va zilzilalar ko‘lami o‘rtasidagi bog‘liqlikni borligini ko‘rsatdi, bu bizga ma’lum bir hududning yirik seysmik hodisaga qanchalik yaqinligini aniqlash imkonini beradi.

Tinch okeanining "Olovli halqasi"da joylashgan Yaponiya dunyodagi eng zilzilaga moyil mamlakatlar qatoriga kirib, har yili bu orollar majmuasida 100 000 dan ortiq kichik silkinishlarni bo‘ldi va katta zilzila xavfi doim davom etadi. Muhim kuchli zilzilalarni qachon sodir bo‘lishini hali prognoz qilish imkoni bo‘lmasa-da, yapon seysmologlari tez-tez kichikroq silkinishlarni sinchkovlik bilan o‘rganib, yer qobig‘idagi kuchli va talofatli zilzilalarni keltirib chiqaradigan jarayonlar haqida to‘liq tasavvurga ega bo‘lishga harakat qilmoqdalar.

Yaponiyaning Kyushu va Tokio universiteti tadqiqotchilari seysmik faollikni misli ko‘rilmagan darajadagi tafsilotlar bilan o‘rganib chiqib, yoriqning kuchi va kuchli zilzilalar o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqladilar. Nature Communications jurnalida chop etilgan ushbu tadqiqotda, nosozlikning kuchi b kattaligiga va shuning uchun kuchli zilzila ehtimoliga ta’sir qiladi deb taxmin qilinadi. "B kattaligi" deb ataladigan ifoda seysmologiyada zilzilalarning chastotasi va kuchi o‘rtasidagi bog‘liqlikni tavsiflovchi juda muhim doimiydir, b ning past qiymati kuchli zilzilalarning ulushi yuqori ekanligini anglatadi, b ning yuqori qiymati esa kichik zilzilalarning ulushi yuqori ekanligini anglatadi.

B kattaligi joylashuvga qarab ham, vaqt o‘tishi bilan ham o‘zgarishi mumkin va ko‘pincha kuchli zilziladan oldin kamayishi haqida xabar beriladi. Oldingi tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, b kattaligining pasayishiga nosozlikka ta’sir qiluvchi yuklarning ko‘payishi sabab bo‘lgan. Shunday qilib, ushbu tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, nosozlikning kuchi ham hal qiluvchi omil hisoblanadi.

Olimlar tadqiqot davomida 2000 yilda 7,3 magnitudali G‘arbiy Tottoridagi kuchli zilzila episentri atrofidagi hududda sodir bo‘lgan seysmik ta’sirlarni tahlil qilishdi. Bu hududga 1000 dan ortiq seysmik stansiyalarni o‘rnatish orqali tadqiqotchilar misli ko‘rilmagan aniqlik darajasida seysmik kuzatuvlarni o‘tkazishga muvaffaq bo‘lishdi. Juda ko‘plab sensorlar yordamida tadqiqotchilar yoriqlarning eng kichik harakatini, shuningdek, yer qobig‘idagi har bir yoriqning yo‘nalishini aniqlashlari mumkin edi. Ushbu noyob va qimmatli ma’lumotlardan foydalanib, tadqiqot guruhi stress maydolarini (muvaffaqiyasizlik paytidagi har bir nosozlikka ta’sir qiluvchi turli xil stress yo‘nalishlari) baholay oldilar va kamchiliklarni "kuchli" yoki "kuchsiz" deb tavsifladi.

Stress sohasidagi hisob-kitoblarga asoslanib, tadqiqotchilar xato kuchlari bo‘yicha tasniflangan bir guruh hodisalar uchun b qiymatini ham taxmin qilishdi. Ular kuchli yoriqlar b qiymatlarining pastligini beradi, bu kuchli zilzilalar ehtimolini ko‘rsatadi, zaif yoriqlar yesa yuqori b qiymatlariga ega, bu yesa kuchli zilzilalar ehtimoli pastligini ko‘rsatadi.

B qiymatlariga ta’sir qiluvchi omillarni yaxshiroq tushunish orqali tadqiqotchilar zilzilalarni aniq prognoz qilishga yaqinlasha olishlariga umid qilishmoqda va tadqiqotlar davom ettirilmoqda.