Aya Sofiyaning ramziy gumbazi asrlarga bardosh berish uchun qayta tiklanmoqda

1.486 yillik tarixi bilan insoniyat merosining eng nafis inshootlaridan biri bo‘lgan Istanbuldagi Aya Sofiya masjidi o‘zining ulug‘vorligini kelajak avlodlarga qoldiradigan keng ko‘lamli restavrasiya loyihasining markaziga aylandi. Loyiha doirasida inshootning muhtasham gumbazida ayni paytda keng qamrovli mustahkamlash va tiklash ishlari amalga oshirilmoqda.

Aya Sofiya gumbazi

Istanbul abadiy merosining ramzi bo‘lgan Aya Sofiya loyihasi Turkiyaning eng so‘nggi tabiatni muhofaza qilish loyihalaridan biri bo‘lib, madaniy merosining barqarorligini ta’minlash uchun ko‘plab arxeologik qazishmalar va restavrasiya loyihalarini amalga oshiradi. Ushbu ulkan me’moriy mo‘’jiza qariyb uch yil davomida keng qamrovli ta’mirlandi va mustahkamlandi. Ushbu sa’y-harakatlar doirasida ishlarning bir qismi nihoyasiga yetkazildi, qolgan bosqichlari puxtalik bilan amalga oshirilmoqda. Endilikda Aya Sofiya gumbazini asl shaklini saqlab qolgan holda zilzilalarga chidamliroq qilish uchun ishlar olib boriladi. Mozaik bilan qoplangan ichki yuzaga zarar yetkazmaslik uchun markaziy gumbazga barcha aralashuvlar tashqi tomondan amalga oshiriladi. Gumbazning tashqi yuzasidagi qo‘rg‘oshin qoplamalari olib tashlanadi va ta’mirlanadi yoki yangilari bilan almashtiriladi. Ushbu jarayon davomida gumbaz yuzasi mavsumiy ob-havo sharoitidan yoki ichidagi mozaikadan shikastlanmaslik uchun vaqtincha po‘lat konstruksiya va yuqori sifatli himoya brezent bilan qoplanadi. Aya Sofiya gumbazidagi ta’mir ishlari gumbazning ichki yuzasidagi mozaikalarning saqlanishini ham o‘z ichiga oladi. Mozaika ustida ishlash uchun ichkarida to‘rtta ustun bilan mustahkamlangan va balandligi 43,5 metr bo‘lgan po‘lat platforma tizimi o‘rnatiladi. Ushbu tizim gumbazdagi tiklash ishlarining xavfsiz va samarali hamda ibodatning uzluksiz davom etishini ta’minlaydi.

Bundan tashqari, joylarda barcha ishlarni xavfsiz va tez bajarish uchun sharqiy tomoniga balandligi 41 metr va uzunligi 60 metr bo‘lgan minora krani ham o‘rnatilishi rejalashtirilgan. Kran struktura uchun maxsus ishlab chiqilgan bo‘lib, binodan tegishli masofada xavfsiz aylanish va ishlash imkonini beradi. Gumbazlar, mozaikalar va minoralar ustidagi ishlar tugallangach, vaqtinchalik temir qoplama, platforma va minora krani demontaj qilinadi.

Ushbu restavrasiya loyihasi avvalroq Mahmud III, Salim II va Murod III maqbaralari, Sibyan maktabi (Boshlang‘ich maktab) va Muvakkithane (namoz vaqtlari hisoblanadigan vaqt xonasi) binolarida amalga oshirildi. Ilgari yopilgan galereya qavati tozalandi, ta’mirlandi va tashrif buyuruvchilar uchun qayta ochildi. Bu jarayonda majmua ichidagi barcha tuzilmalar 3D formatda hujjatlashtirildi va raqamli tizimga o‘tkazilib, Aya Sofiyaning raqamli egizagi yaratildi. Ushbu keng qamrovli restavrasiya jarayoni bilan Aya Sofiya masjidining asl ko‘rinishi saqlab qolinib, kelajak avlodlarga qoldiriladi.

Aya Sofiya: Istanbulning qadimiy imperiyalariga hurmat

Aya Sofiya 1985 yilda YUNESKOning Jahon merosi ro‘yxatiga kiritildi. Dastlab u taxminan 1500 yil oldin xristian bazilikasi sifatida qurilgan. “Muqaddas hikmat” cherkovi sifatida tanilgan ushbu bino qurilgan paytida xristian olamidagi eng muhim cherkov edi. Sulton Mahmud II Usmonniylar imperiyasi davrida binoni masjidga aylantirib, uning oltin mozaika va freskalarini murakkab islomiy naqsh va bezaklar bilan qoplagan. Katta gumbazli inshootga turli vaqtlarda to‘rtta minora qo‘shilgan.