«Бизнинг ташкилотимиз Евроосиё минтақасида ва ундан ташқарида барқарорлик ва фаровонликни мустаҳкамловчи платформа намунасига айланди», деди Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўғон Туркий давлатлар ташкилотининг 11-Лидерлар саммитида.
Уюшмага Туркиядан ташқари Қирғизистон, Қозоғистон, Ўзбекистон ва Озарбайжон киради. Унда яна уч давлат кузатувчи мақомига эга: Туркманистон, Венгрия ва Шимолий Кипр Турк Республикаси. УТГ ўзининг 15 йиллик фаолияти давомида юксак натижаларга эришди ва туркий дунёнинг халқаро майдондаги геосиёсий ўрнини сезиларли даражада мустаҳкамлади.
ТДТнинг долзарблиги, айниқса, глобал лойиҳаларни иқтисодий миллатчилик сиёсати фойдасига қайта кўриб чиқиш тенденцияси фонида яққол намоён бўлмоқда, дейди сиёсатшунос Чингиз Лепсибоев ТRТга.
«АҚШ бир томонлама тартибда айрим маҳсулотлар импортига квота ва чекловлар киритади. Европа божлар орқали Хитой автомобилларининг импортига тўсқинлик қилмоқда. Бунинг фонида туркий дунё давлатлари, аксинча, алоқа ўрнатишга ҳаракат қилмоқда. Эслатиб ўтамиз, давлатлар ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 45 миллиард долларни ташкил этади ва келажакда бу кўрсаткич 90 миллиард долларгача ошиши мумкин», — дея таъкидлайди агентлик суҳбатдоши.
Охирги саммитда ташкилотга аъзо давлатлар раҳбарлари алоқаларни мустаҳкамлашнинг янги йўлларини муҳокама қилдилар ва ҳамкорликка интилишларини акс эттирувчи муҳим ташаббусларни эълон қилдилар. Таклифлар орасида: Туркий банкни яратиш, фаоллаштириш, хавфсизлик кучлари ўртасида ўзаро ҳамкорликни йўлга қўйиш ва савдо ҳамкорлигини мустаҳкамлаш, шунингдек, ягона алифбога ўтиш.
«Бу йил давлат раҳбарлари Қозоғистон, Озарбайжон ва Туркия орқали глобал транспорт коридорини яратиш концепциясини қабул қилдилар. Бу Хитой товарларини Европа Иттифоқи ва АҚШ бозорларига ва аксинча ташиш имконини беради. Шунингдек, муҳим маданий ва ижтимоий йўналиш мавжуд - УТГга аъзо мамлакатлар тилларида телеканалларни ўзаро трансляция қилиш. Масалан, Қозоғистонда қирғиз, ўзбек ва турк тилларида каналлар пайдо бўлади», — деди Лепсибоев.
Яна бир муҳим ташаббус, сиёсатшунос Илгар Велизаде фикрича, умумий хавфсизлик тизими. «Бу ўзимизни чет давлатлар географияси периметри бўйлаб содир бўлаётган жараёнларнинг салбий таъсиридан иложи борича ҳимоя қилиш учун керак», деди у ТRТга. — Турк дунёси куч марказлари ўртасидаги қарама-қаршилик майдонига айланмаслиги, балки улар ўртасида кўприк вазифасини ўташи керак. Бу эса тегишли хизматларни мувофиқлаштириш орқали яратилиши мумкин бўлган самарали хавфсизлик платформасини талаб қилади”.
Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўғон УТC саммитида ҳам ассоциация мамлакатларида ягона туркий алифбони жорий этиш муҳимлигини таъкидлади. Эслатиб ўтамиз, Туркия лотин алифбосига асосланган ҳарфлар ёзиш концепциясини 1991 йилда таклиф қилган эди. Бу чора туркий давлатлар ўртасидаги маданий ва тил алоқаларини мустаҳкамлаш учун зарур.
Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўғон Қирғизистон раҳбари Садир Жапаров билан учрашувда
Ўтган йилнинг ноябрида Ражаб Тоййиб Эрдўғон яна ташаббусни ўз қўлига олди ва орадан бир йил ўтиб ҳақиқий натижалар пайдо бўлди. Сентябр ойида ТДТ иштирокчи давлатлари ягона туркий алифбо бўйича келишиб олдилар. У 34 та ҳарфдан иборат. «Бизнинг муштарак алифбомиз умумий тақдиримиз, муштарак келажагимиз ва келажакка биргаликда ҳаракат қилиш иродамиз рамзидир», деди Туркия раҳбари саммитда.
Давлат раҳбари барча туркий мамлакатларнинг ягона ҳарф имлосига ўтиш зарурлигини таъкидлади: «Бунинг учун Туркия, Озарбайжон ва Шимолий Кипр Турк Республикаси тайёр. Қозоғистон, Қирғизистон, Ўзбекистон ва Туркманистон ҳам янги алифбога ўтиш ташаббусини кўрсатиши мақсадга мувофиқ бўларди».
«Турк дунёси халқларига бир тилда асар ўқиш имконини берадиган тил платформасини яратиш тўғри бўларди», деди Велизода ТRТга. — Ҳозиргача алифбо яратилган, аммо бу фақат биринчи босқич. Энди уни амалга ошириш керак ва бу жуда кўп иш. Хусусан, махсус ва бадиий адабиётларни таржима қилиш зарур бўлади. Ишончим комилки, бу борадаги саъй-ҳаракатлар давом этади”.
Чингиз Лепсибоевнинг сўзларига кўра, ягона алифбога ўтиш албатта амалга ошади, лекин яшин тезлигида натижалар кутмаслик керак. Қозоғистонда сўнгги 90 йил давомида илмий асарлар ва адабиётларнинг асосий қисми кирилл алифбосида ёзилган. "Бу жуда катта билим ва уни йўқотмаслик учун жуда катта тайёргарлик кўриш керак. Балки қўш алифбо қабул қилинар, яъни кирилл алифбоси билан бир қаторда лотин алифбоси ҳам параллель равишда ишлайди”.
Турк дунёсининг тилда бирлиги ғояси турли кўзга кўринган шахслар томонидан қўллаб-қувватланди. Улардан бири туркий дунёнинг педагоги Исмоил Бей Гаспринскийдир (Гаспрали). У бутун умри давомида ягона туркий тилни тарғиб қилган ва бугунги кунда унинг машҳур шиори ҳар қачонгидан ҳам долзарброқ янграмоқда: «Тилде, фикирде, иште бирлик» – «Фикр, тил ва амалда бирлик».
Ва, Лепсибоев таъкидлаганидек, келажакда Туркий Давлатлар Ташкилоти нафақат ягона тилга, балки валютага ҳам келиши мумкин: «Эслатиб қўймоқчиманки, Европа Иттифоқи бир вақтлар кўмир ва пўлат иттифоқидан бошланган, бугун эса. бу амалда битта давлатдир».