Саноатнинг ЯИМдаги улуши ўсаётган бўлишига қарамасдан бандликдаги улуши қисқармоқда

2024 йилда саноатнинг ЯИМдаги улуши 25 фоизга етди. Таъкидлаш керакки, саноатнинг иқтисодиётдаги улуши сўнгги йилларда юқори ўсиш тенденциясини намоён қилмоқда. Хусусан, саноатнинг ЯИМдаги улуши 2023 йилга нисбатан 1,2 фоиз бандга, 2017 йилга нисбатан 6,7 фоиз бандга, 2010 йилга нисбатан эса 9,1 фоиз бандга ошган.

Лекин саноатнинг бандликдаги улушининг қисқариши кузатилмоқда. 2024 йилда саноатда жами бандларнинг 12,1 фоизи фаолият юритган. Бу соҳада фаолият юритаётганлар улуши 2023 йилга нисбатан 1 фоиз бандга, 2017 йилга нисбатан 1,4 фоиз бандга, 2010 йилга нисбатан эса 1,7 фоиз бандга пасайган. Шунингдек, саноатда бандлар сонининг номинал кўрсаткичда ҳам қисқариши кузатилмоқда. 2024 йилда саноатда 1,7 млн киши фаолият юритган бўлиб, бандлар сони 2023 йилга нисбатан 106 мингга камайган.

Саноатнинг иқтисодиётдаги қўшилган қиймати сезиларли ўсаётган бўлишига қарамасдан унда банд аҳолининг нисбий (ва номинал) қисқариши, соҳада самарадорликнинг юқори ўсиши ёки ўсиш нисбатан капитал-интенсив йўналишда юз бераётганлиги билан изоҳланиши мумкин (ёки икки омилнинг аралашмаси таъсирида).

Давлат улушининг юқорилиги (оғир саноат, қазиб олиш) ва саноатда рақобатдошликнинг пастлиги самарадорлик омили ишчи ўринларининг қисқаришида доминантлик қилаётганлигини шубҳа остига олади. Яъни юқоридаги тенденция мамлакатимиз контексида асосан ўсишнинг капитал-интенсив йўналишда юз бераётганлиги билан изоҳланади.

Капитал-интенсив соҳалар юқори қиймат яратишига қарамасдан кўп ишчи ўринлари яратмайди. Мамлакатимизда эса меҳнат ресурслари фаол ўсмоқда. Яъни бизда кўпроқ ишчи ўринлари яратувчи ўсишнинг кузатилиши мақсадга мувофиқроқ эди. Бошқача айтганда, иқтисодиётимиз Капитал-интенсив тармоқларга эрта ўтишни бошдан кечирмоқда.

Бу эса ҳозирги шароитда ишсизликнинг ўсиши (ҳозирча бизда муаммо эмас) ёки иқтисодий нофаол аҳоли улушининг ўсишига олиб келади. Масалан, иқтисодий нофаол аҳолининг улуши 2023 йилга нисбатан 1 фоиз бандга, 2017 йилга нисбатан эса 1,7 фоиз бандга ошган .

Умуман олганда, олдин ҳам ёзганимдек, иқтисодиётимиз кўпроқ ишчи ўринлари яратиши керак. Ўсиш эса айни шу йўналишда юз бериши мақсадга мувофиқ эди. Ҳозирча, хизматлардаги юқори ўсиш ишчи ўринлари сони ортишига катта ҳисса қўшмоқда. Агар хизматларда ўсиш секинлашса, иқтисодиётимизда ишчи ўринлари яратиш масаласи катта муаммога айланади.

Бундай шароитда, саноатда нисбатан ишчи ўринлари кўп талаб қилувчи йўналишларда ҳам ўсишни тезлаштиришга эътибор қаратиш меҳнат ресурслари фаол ўсаётган меҳнат бозорида юзага келиши мумкин бўлган босимларни камайишига хизмат қилар эди.