Эрон АҚШнинг ядровий ултиматумини рад этди

Эрон Олий раҳбари Оятуллоҳ Али Хоманаий АҚШ билан олиб борилаётган музокаралардан ҳеч қандай ижобий натижа кутмаслигини билдирди:
«Биз бу музокаралар бирор натижага олиб келади деб ўйламаймиз. Нима бўлишини билмаймиз», — деди у.

Гарчи АҚШ президенти Доналд Трамп бир ҳафта олдин Уммон воситачилигида ўтказилган тўрт босқичли музокаралардан сўнг Теҳрон «битим шартларига розилик билдираётгандек» деган бўлса-да, Эрон кейинги босқич олдидан бу баёнотни рад этди.

Эрон ҳукумати мамлакат ядровий дастури фақат тинч мақсадларга хизмат қилишини, Эрон ядро қуроли яратмоқчи эмаслигини қатъий таъкидламоқда.

Бироқ АҚШнинг 2017-йилда ядровий келишувдан чиқиши ва унга қарши оғир санкциялар жорий этиши ортидан Эрон шартларни бузди ва юқори даражада бойитилган уран заҳирасини тўплади.

Али Хоманаий бу фикрларни бир йил олдин авиаҳалокатда вафот этган президент Иброҳим Раисий хотирасига бағишланган маросимда айтди. У Раисийни АҚШ билан музокараларда қатъий позицияси учун мақтади ва янги президент, ислоҳотчи Масъуд Пезешкиён даврида ҳам вазият ўзгармаслигини таъкидлади.

Хоманаий АҚШни «бемаъниликдан тийилишга» чақирди ва уран бойитишга рухсат бермаслик ҳақидаги баёнотларни танқид қилди:
«Бу катта хато. Ҳеч ким уларнинг рухсатини кутмайди», — деди у.

АҚШнинг махсус вакили Стив Уиткофф эса Эрон ҳатто 1% даражада бойитишни ҳам амалга ошира олмаслиги кераклигини айтди. Бу эса Натанз, Фордо ва Исфаҳон ядро обектларини ёпишни англатади.

Олдинроқ муросага очиқ кўринган АҚШ ҳозирда қаттиқ позицияни эгаллади. Бу Теҳронда саволлар уйғотди: бешинчи босқич музокараларга бориш керакми?

Эрон эса ядро дастуридан, хусусан уран бойитишдан воз кечмаслигини яна бир бор билдирган.

Ташқи ишлар вазири Аббос Арокчий шундай деди:
«Ҳақиқий бўлмаган талаблар музокараларга тўсқинлик қилмоқда. Эрон уранни бойитишни тўхтатмайди. Бу технология — ўн йиллик меҳнат, қурбонлик ва инвестициялар натижаси. Орқага чекинмаймиз.»

ТИВ вакили Исмоил Бағоий эса шундай деди:
«Агар АҚШнинг мақсади — Эроннинг ядро қуролига эга бўлишига йўл қўймаслик бўлса, келишув мумкин. Аммо улар бизнинг ядро саноатимизни бутунлай бўғмоқчи бўлса — бу аллақачон бошқа масала.»

Эҳтимол, Эрон ҳам позициясини қатъийлаштирди – АҚШ ва Исроил ўртасидаги зиддиятлар фонида

Эрон ҳозирда ўз позициясини янада қатъийлаштирган бўлиши мумкин, чунки Теҳрон сўнгги пайтларда Вашингтон ва Тел-Авив ўртасида зиддиятлар кучайганини сезди. АҚШ собиқ президенти Доналд Трамп Яқин Шарқ бўйлаб сафари чоғида Исроилга ташриф буюрмагани бу муносабатлар совуқлашганининг аниқ белгиси бўлди.

Аввалроқ Исроил бош вазири Бинямин Нетаняху, агар музокаралар муваффақияциз тугаса, Эрон ядровий обектларига зарба бериши мумкинлиги билан таҳдид қилган эди. Аммо ҳозирда Тел-Авивнинг Оқ уйга таъсири камайган кўринади, бу эса Эронга янада қатъийроқ позицияни эгаллаш имконини беради.

2015-йилда Эрон ва «олтилик» давлатлар ўртасида имзоланган ядровий келишувга кўра, Теҳронга уранни 3,67% даражагача бойитишга рухсат берилган — бу фақат тижорат АЕСларида фойдаланиладиган ёқилғи ишлаб чиқариш учун етарли. Шунингдек, Эронга халқаро инспекторлар — Халқаро атом энергияси агентлиги (МАГАТЭ) вакилларини ядро обектларига киритиш ва эвазига санкцияларни юмшатиш кўзда тутилган эди.

Жорий йил қишида МАГАТЭ Теҳрон 60% гача бойитилган деярли 275 кг уран тўплаганини маълум қилди. Бу даража деярли қурол даражасига тенг бўлиб, агар бойитиш 90% га етказилса, ушбу захирадан назарий жиҳатдан олти дона ядро бомбаси тайёрлаш мумкин бўлади.