Tojikiston Respublikasida faqat uchta tashkilot ipoteka krediti bilan shug‘ullanadi, lekin aslida ulardan kredit olish deyarli mumkin emas.
Tojikistondagi yirik banklar orasida faqat "Spitamen Bank" ko‘chmas mulk uchun va faqat AQSh dollarida yillik 15% stavkasi bilan 150 ming dollargacha bo‘lgan, 120 oygacha (10 yil) muddatga ipoteka beradi (mulk bo‘yicha garov evaziga). Va bularning barchasi sotib olingan mulk narxining kamida 30% miqdorida dastlabki to‘lov bilan va kafilsiz.
Agar siz "Spitamen Bank"ning rasmiy hamkor-ishlab chiquvchilari – SK «Avisenna», SK ZAO Global Group, SK A & R Construction, SK «Sebiston-2018»dan kvartira sotib olishni istasangiz, u holda foiz stavkasi yillik 12% ni tashkil qiladi.
Mamlakatning boshqa yirik banklari ko‘chmas mulkni ipoteka krediti bilan ta’minlash uchun lisenziyaga ega, ammo ular buni bermaydilar. Mikrokredit tashkilotlari orasida faqat “Birinchi mikromoliya banki” YOAJ va “Humo” mikrodepozit tashkiloti tomonidan beriladi.
"Birinchi mikromoliya banki"da
Kvartira yoki uy sotib olish uchun yillik foiz stavkasi somoniyda 21%, imtiyozli mijozlar uchun dollarda 12%; imtiyozsiz uchun - yillik 22% 500 ming somoniygacha. Imtiyozli mijozlar - ish haqi olish uchun aynan shu bank to‘lov kartasidan foydalanadigan mijozlar.
Kredit shartlari:
Kredit summasi: 50 ming dollargacha (somoniy ekvivalenti);
- kredit muddati: somoniyda 120 oygacha;
- kredit muddati: AQSh dollarida 96 oygacha;
- Imtiyozli davr: 1 oy;
- minimal boshlang‘ich to‘lov 30%;
- garov - ko‘chmas mulk va 1 ta kafil.
"Humo" MDOda
Kredit shartlari:
- kredit summasi: 40 mingdan 250 ming somoniygacha yoki AQSh dollaridagi ekvivalenti;
- foiz stavkasi: somoniyda yillik 30%, dollarda yillik 18%;
- kredit muddati: 60 oygacha;
- boshlang‘ich to‘lov: uy-joy miqdorining kamida 30 foizi;
- garov: ko‘chmas mulk;
– Kredit Dushanbe va Xo‘jand shaharlarida uy-joy sotib olish uchun beriladi.
- Ipoteka krediti 20 yoshdan oshgan, yaxshi obro‘ga ega bo‘lgan shaxslarga beriladi.
Oddiy fuqarolarga ipoteka kreditini to‘lash mumkinmi?
Tasavvur qilaylik, sizning oilangiz 30 000 dollarga kvartira sotib olmoqchi (bu 339 600 somoniy).
Aytaylik, siz oddiy oddiy o‘qituvchi yoki davlat xizmatchisisiz va sizning o‘rtacha oylik maoshingiz taxminan 3 ming somoniy (265 dollar), turmush o‘rtog‘ingiz ham xuddi shunday maoshga ega. Jami 6 ming somoniy (530 dollar) daromad bilan milliy valyutaning beqaror kursi tufayli AQSh dollarida “past foiz stavkasi bilan” ipoteka olish sizga foydasiz bo‘ladi.
Buning sababini tushuntirib beramiz.
Agar siz 2019 yilda 1 dollar kursi bo‘yicha yillik 12% stavkada dollarda ipoteka olgan bo‘lsangiz - 9,4298 somoniy, keyin 2020 yilga borib valyuta kursining foizlarda 9,6910 somoniyga o‘zgarishini hisobga olgan holda, qo‘shimcha o‘sish +2,76% bo‘ladi, ya’ni birinchi ipoteka yilining oxirida siz 12% emas, balki 14,76% to‘laysiz.
Bugun dollar kursi 11,2985 somoniygacha ko‘tarildi va bu foizda +16,58 qo‘shimcha o‘sishdir. Bu yil uchun, shuning uchun siz allaqachon bir yil oldingi kabi 14,76% emas, balki yiliga taxminan 31,34% to‘laysiz va bunday o‘sish har yili dollar sotib olganingizda foizda bo‘ladi.
Ma’lum bo‘lishicha, har yili shartnoma bo‘yicha siz yiliga 15% to‘laysiz, lekin aslida har yili ko‘payib boraveradi.
2022 yilda dollar kursi qanday bo‘lishini hech kim bilmaydi, lekin u kamida 1 somoniyga qimmatlashsa, bu foiz stavkasiga sezilarli darajada ta’sir qiladi.
Shuning uchun ham yuqori foiz stavkasiga qaramay, milliy valyuta – somonida ipoteka olish foydaliroq. Bunday holda, dollar kursi foiz stavkasiga ta’sir qilmaydi.
Keling, bu yerda ham hisoblab chiqaylik.
Aytaylik, siz somoniyda yiliga 21% 120 oyga (10 yil) kredit oldingiz.
Siz 30% boshlang‘ich to‘lovni to‘lashingiz kerak bo‘ladi – bu 339 600 somoniydan (30 053 dollar) 101 880 somoniyni (9015 dollar) tashkil etadi. Ipoteka summasi dollarning amaldagi kursida 237 720 somoniyni (21 037 dollar) tashkil qiladi.
10 yil davomida siz har oyda yillik 21% ni hisobga olgan holda 23 ming 97,01 (212,12 dollar) oilaviy daromaddan to‘lashingiz kerak bo‘ladi. Har yili siz bankka 28 764,12 somoniy (2 545,50 dollar) to‘laysiz - bu 23 772 somoniy (2103,72 dollar), plus + 21% - yiliga 4 992,12 somoniy (441,78 dollar).
Natijada, 237 720 somoniy ($ 21037) ipoteka summasi 10 yilga yillik 21% ga, agar hamma narsa reja bo‘yicha va to‘lovlarni kechiktirmasdan (jarimalarsiz) amalga oshirilsa, qo‘shimcha 49 921,2 somoniy ($ 4417,81) to‘laysiz. Agar yillik ish haqi 15% ga oshgan bo‘lsa, ipoteka kreditini o‘z vaqtida yoki hatto muddatidan oldin to‘lash mumkin bo‘ladi.
Ipotekaning yana bir afzalligi bor.
Mablag‘larning to‘planishi bilan daromadning o‘sish sur’ati ko‘chmas mulk narxlarining o‘sishiga mos kelmasligi xavfi mavjud, ammo ipoteka kreditiga uy sotib olish orqali siz uy-joy narxini hozirgi darajada belgilash imkoniyatiga ega bo‘lasiz, narxlarning o‘zgarishidan qo‘rqmasdan.
Ammo bularning barchasi nazariy jihatdan...
Nima uchun fuqarolar eski an’anaviy usullarga murojaat qilmoqdalar?
Amalda biz suhbatlashgan bank mutaxassislarining aytishicha, aholining bunday past daromadlari, valyuta kursining beqarorligi, yuqori foiz stavkalari, qisqa muddatli kreditlar, umumiy beqarorlik. Tojikistonda moliya sektori xususiyatidan kelib chiqib, asosan, ipoteka kreditining rivojlanishi haqida jiddiy gapirish mumkin emas.
Dushanbeda uy-joy: ko‘p quriladi, lekin narxlar o‘sib bormoqda
Aynan shuning uchun ham tojikistonliklar banklarga mutlaqo ishonmaydilar va ko‘pincha mutaxassislar "tizimdan tashqari kreditlash" deb ataydigan usulga murojaat qilishadi. Bu siz do‘stlaringizdan kredit olganingizda, ko‘pincha garovsiz, foizsiz, xavf-xatarsiz (kechiktirilgan to‘lovlar) va qonuniy hujjatlarsiz. “Tizimsiz kreditlash, albatta, o‘zining afzalliklariga ega, ammo kamchiliklari ham borligini ta’kidlash kerak. Bu esa ba’zan fuqarolar o‘rtasida sud nizolariga olib keladi, - deydi advokat Rajab Aliyev. - Qarzdor qarzni o‘z vaqtida qaytarmasa, u holda huquqni muhofaza qilish organlariga yoki sudga murojaat qilishingiz kerak. Ko‘pincha ular hech qanday kvitansiyasiz qarz berishadi - bu ko‘pincha qarindoshlar o‘rtasida sodir bo‘ladi".
Ammo bunday an’anaviy usul qanchalik xavfli bo‘lmasin, tojikistonliklar ko‘pincha kvartiralarni shu tarzda sotib olishadi.
