Минтақавий ўзаро боғлиқликни ривожлантириш – Марказий ва Жанубий Осиёда хавфсизлик ва барқарорликнинг пойдевори

19–21 май кунлари Термизда Марказий ва Жанубий Осиё ўртасидаги ўзаро боғлиқлик бўйича биринчи “Термиз диалоги” йиғилиши бўлиб ўтади. Унда “Умумий тинчлик, дўстлик ва фаровонлик қурилиши” мавзуси муҳокама қилинади. Тадбир Ўзбекистоннинг икки Осиё минтақаси ўртасидаги алоқаларни мустаҳкамлашга қаратилган конструктив ташқи сиёсатининг мантиқий давомидир.

Ушбу тадбир 2022 йилда БМТ Бош Ассамблеяси томонидан қабул қилинган “Марказий ва Жанубий Осиё ўртасидаги ўзаро боғлиқликни мустаҳкамлаш” махсус резолюциясининг амалий ижроси учун хизмат қилади. Бу резолюция Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуси билан 40 дан ортиқ давлатлар ҳамкорлигида ишлаб чиқилган.

Марказий ва Жанубий Осиё давлатлари ўртасида сиёсий мулоқотни кучайтириш, иқтисодий алоқаларни кенгайтириш ҳамда маданий-гуманитар муносабатларни чуқурлаштиришга қаратилган янги минтақалараро платформа яратиш, ортиб бораётган геоиқтисодий ўзаро боғлиқлик ва кенгаяётган трансмиллий таҳдидлар шароитида айниқса долзарб бўлиб, минтақада тинчлик, барқарорлик ва хавфсизликни мустаҳкамлашга муҳим ҳисса қўшади.

Шу контекстда Термиз диалогининг ишга туширилиши стратегик аҳамиятга эга бўлиб, транспорт, энергетика ва гуманитар интеграция масалаларини муҳокама қилиш, шунингдек, минтақавий барқарорликни таъминлаш бўйича умумий ёндашувларни ишлаб чиқиш учун барқарор ва инклюзив платформа сифатида хизмат қилади.

Термизни мулоқот ўтказиш учун жой сифатида танлаш глобал беқарорлик шароитида янада тизимли ва мувофиқлаштирилган минтақалараро сиёсатга ўтишни рамзий ифода этади.

Марказий ва Жанубий Осиё иқтисодий, демографик ва ресурс салоҳиятига эга бўлишига қарамай, ҳали ҳам дунёнинг энг кам интеграциялашган минтақаларидан бири ҳисобланади. Уларнинг ўзаро боғлиқлигини кучайтириш нафақат иқтисодий зарурат, балки минтақавий хавфсизлик, барқарор ривожланиш ва барқарорликни таъминлашга қаратилган стратегик вазифадир.

Тарихан, икки минтақа Буюк Ипак Йўли доирасида савдо ва маданий йўллар орқали қаттиқ боғланган. Бироқ XIX–XX асрлардаги геосиёсий инқирозлар, хусусан Афғонистондаги узоқ давом этган можаро ва ташқи давлатлар рақобати бу боғланишларни узиб, минтақаларни ўзаро изоляциялашга олиб келди.

Бугунги кунда глобаллашув шароитида йўқолган алоқаларни тиклаш халқаро савдо ва иқтисодий интеграциянинг объектив талаби ҳисобланади. Марказий Осиё давлатлари учун денгиз портларига кириш имконияти ташқи иқтисодий фаолиятни кенгайтиришда муҳимдир. Жанубий Осиё эса энергетика ва сув ресурслари ҳамда янги бозорлар билан қизиқмоқда. Минтақалар ўртасидаги иқтисодий ўзаро тўлдирувчанлик ўзаро манфаатли ҳамкорлик учун кенг имкониятлар очади.

Минтақавий ўзаро боғлиқлик дастурини илгари суришда Ўзбекистон етакчи рол ўйнайди. 2020 йил декабр ойида Президент Шавкат Мирзиёев Олий Мажлисга йўллаган мурожаатида ташқи сиёсатнинг жанубий векторини стратегик устуворлик сифатида белгилади. Жанубий Осиё билан алоқаларни фаоллаштириш, Афғонистонда тинчлик ўрнатишга кўмаклашиш ва ушбу мамлакатни икки минтақа ўртасидаги табиий кўприк сифатида тиклаш асосий вазифалар сифатида белгиланди.

Мазкур ташаббусни амалга оширишдаги муҳим воқеа – 2021 йилда Президент ташаббуси билан Тошкентда ўтказилган “Марказий ва Жанубий Осиё: минтақавий ўзаро боғлиқлик. Хавф-хатарлар ва имкониятлар” мавзусидаги халқаро конференция бўлди. Ушбу тадбир баёнотлардан амалий қадамлар сари ўтиш босқичи бўлди.

Конференцияда 44 давлатдан 250 дан ортиқ иштирокчи ҳамда 30 га яқин халқаро ташкилот вакиллари қатнашди. Унда Марказий ва Жанубий Осиё яқинлашувига оид савдо ва инвестицияларни ривожлантириш, товарлар, хизматлар ва капитал ҳаракати учун тўсиқларни бартараф этиш, транспорт ва инфратузилма лойиҳаларини амалга ошириш, халқаро ташкилотлар иштирокида савдо ва логистика соҳасида рақамли интеграцияни илгари суриш каби тизимли ёндашувлар шакллантириш бўйича қатор ташаббуслар илгари сурилди.

Шунингдек, озиқ-овқат хавфсизлигини мустаҳкамлаш, гиёҳвандлик савдоси ва терроризмга қарши курашиш, экологик ҳамкорлик, туризмни ривожлантириш ва таълим дастурлари ҳамда форумлар орқали гуманитар алоқаларни кенгайтириш бўйича чоралар таклиф этилди.

Мазкур саъй-ҳаракатларни давом эттириш мақсадида конференцияда Марказий ва Жанубий Осиё ўртасидаги мулоқотнинг умумий ёндашувлари, асосий тамойиллари ва йўналишларини белгилайдиган БМТ Бош Ассамблеясига резолюция лойиҳасини тақдим этиш таклиф қилинди. Бу ташаббус кенг қўллаб-қувватланди ва БМТ Бош Ассамблеясининг 76-сессиясида мазкур резолюция бир овоздан қабул қилинди. Ҳужжатнинг ҳаммуаллифи сифатида дунёнинг турли ҳудудларидан 40 та давлат иштирок этди.

Термиз диалоги икки минтақани янада яқиндан бирлаштириш, ўзаро ишонч ва шерикликни мустаҳкамлаш, ҳамкорликни кенгайтириш ҳамда жаҳон майдонида минтақавий интеграцияни янада ривожлантириш учун янги платформа бўлиб хизмат қилади. Бу наfaқат иқтисодий, балки сиёсий ва гуманитар йўналишларда ҳам умумий манфаатларга эришиш учун асос яратади.

Ушбу диалог барқарор тараққиёт, хавфсизлик ва тинчликни таъминлашда Марказий ва Жанубий Осиёнинг умумий келажагини мустаҳкамлашга қаратилган саъй-ҳаракатларнинг муҳим босқичи ҳисобланади.