Қилмишида жиноят таркиби бўлмаган шахс айбсиз деб топилди

Жиноят ишлари бўйича Бухоро вилоят судининг 2012 йил 06 августдаги ҳукмига кўра, Ҳ.О Ўзбекистон Республикаси ЖК 210-моддаси 3-қисмининг “б” банди билан ЖКнинг 45,57-моддалари қўлланилиб, 3 йил мансабдорлик ва моддий жавобгарлик лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилинган ҳолда 7 йил озодликдан маҳрум қилиш жазосига судланган.

Суднинг ҳукмига кўра, О.Ҳ 2010 йил 1 февралдан Нурота туман ҳокимининг иқтисодиёт ва ижтимоий ривожлантириш масалалари бўйича ўринбосари лавозимида ишлаб келиб, масъул мансабдор шахс бўла туриб, хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда, Нурота туман ҳокимлиги иқтисодиёт бўлими етакчи мутахассиси А.Ж билан олдиндан тил бириктириб, туман ҳудудида фаолият кўрсатаётган хусусий савдо корхоналари раҳбарларини
8 турдаги озиқ-овқат маҳсулотлари билан савдо қилиш ҳуқуқидан маҳрум қилиш, уларнинг савдо дўконларига бириктирилган озиқ-овқат маҳсулотларини харид қилувчи ҳудуд аҳолиси сонини камайтириш ёки аҳоли сонини бошқа савдо дўконларига бириктириш билан қўрқитиб,  2011 йил май  ойида Э.Ядан 100.000 сўм, Ж.Бдан 100.000 сўм, О.Хдан 100.000 сўм, Б.Хдан 100.000 сўм, Н.Рдан 100.000 сўм, Э.Адан 100.000 сўм, Т.Шдан 100.000 сўм, Ш.Сдан 50.000 сўм, И.Мдан 50.000 сўм, Н.Сдан 50.000 сўм, Қ.Одан
100.000 сўм, И.Адан 50.000 сўм, М.Рдан 50.000 сўм ва 30.000 сўмлик яхна ичиликлар, Т.Ндан 88.000 сўм, Қ.Сдан 50.000 сўм, Қ.Одан 100.000 сўм;

2011 йилнинг июль, август ойларида Б.Идан 54.000 сўм ва
100.000 сўм, С.Бдан 100.000 сўм, С.Гдан 100.000 сўм, Ш.Сдан 50.000 сўм, Ж.Бдан 80.000 сўм, Э.Адан 50.000 сўм;

2010 йилнинг декабрь ойида А.Хдан 600.000 сўм ва 150.000 сўмлик озиқ-овқат маҳсулотларини;

2011 йил январь ойида иқтисодиёт бўлими бошлиғи К.С орқали Н.Рдан 100.000 сўм;

2011 йилнинг ёз ойида Б.Пдан 100.000 сўм, туман ҳокимлиги ҳузуридаги тадбиркорлик субъектларини рўйхатга олиш инспекцияси бошлиғи Ё.М орқали Р.Сдан 210.000 сўмлик цементни;

2011 йилнинг июнь ойида О.Хдан 100.000 сўм пулни тамагирлик йўли билан такроран пора тариқасида олганликда айбли деб топилган.

Судланган О.Ҳ ҳамда унинг ҳимоячиси-адвокат Ш.Ш шикоятида, О.Ҳнинг айбсизлигини, ҳаракатида жиноят таркиби мавжуд эмаслиги сабабли оқлов ажрими чиқаришни сўрашган.

       Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 22-моддаси талабларига кўра, суд жиноят юз берганлигини, унинг содир этилишида ким айбдорлигини, шунингдек, у билан боғлиқ барча ҳолатларни аниқлаши, иш бўйича исботланиши лозим бўлган барча ҳолатларни синчковлик билан, ҳар томонлама, тўла ва холисона текшириб чиқиши, ишда юзага келадиган ҳар қандай масалани ҳал қилишда айбланувчини ёки судланувчини ҳам фош қиладиган, ҳам оқлайдиган ҳолатларни аниқлаши ва ҳисобга олиши лозим.

Ушбу кодекснинг 463-моддаси 1-қисмига мувофиқ, айблов ҳукми тахминларга асосланган бўлиши мумкин эмас ва фақат судланувчининг жиноят содир этишда айбли эканлиги суд муҳокамаси давомида исбот қилинган тақдирдагина чиқарилади, айблов ҳукмига жиноят содир этилишининг иш бўйича барча мумкин бўлган ҳолатларни текшириш, иш материалларида маълум бўлиб қолган барча кам-кўстни тўлдириш, юзага келган ҳамма шубҳа ва қарама-қаршиликларга барҳам бериш натижасида йиғилган ишончли далилларгина асос қилиб олиниши лозим.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг “Суд ҳукми тўғрисида”ги 2014 йил 23 майдаги 7-сонли Қарорининг 4-бандига мувофиқ, иш бўйича ҳукм иш материалларида маълум бўлиб қолган барча камчиликлар тўлдирилгандан кейингина чиқарилиши мумкинлиги, иш бўйича исботланиши лозим бўлган барча ҳолатлар синчковлик билан, ҳар томонлама, тўла ва холисона текшириб чиқилиши кераклиги, судланувчини жиноятни содир қилганлигини ҳам фош қиладиган, ҳам оқлайдиган ҳар бир далил, ЖПКнинг 95-моддасига мувофиқ ишга алоқадорлиги, мақбуллиги ва ишончлилиги нуқтаи назаридан баҳоланиши лозимлиги;

далиллар мақбуллиги нуқтаи назаридан баҳоланишида, Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2004 йил 24 сентябрдаги “Далиллар мақбуллигига оид жиноят-процессуал қонуни нормаларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги қарорида назарда тутилган тушунтиришларга амал қилиниши лозимлиги;

далилларни баҳолаш жиноят иши учун аҳамиятли бўлган мавжуд ҳолатлар ҳақидаги хулосаларни тасдиқловчи, рад этувчи ёки шубҳа остига олувчи фактлар ёки нарсалар тўғрисидаги маълумотларни акс эттирган тақдирдагина ишга алоқадор деб эътироф этилиши;

текширув натижасида ҳақиқатга мувофиқ эканлиги аниқланган далиллар ишончли деб ҳисобланиши, судланувчининг айбдорлиги (айбсизлиги) тўғрисидаги суднинг хулосаларига зид бўлган далиллар ҳукмда нафақат кўрсатилиши балки, суд томонидан нима учун улар ишончсиз деб топилганлиги ва рад этилганлиги сабаблари асослантирилган бўлиши лозимлиги;

ҳукмда судланувчининг жиноий ҳаракатларини ҳам фош қиладиган, ҳам оқлайдиган далилларга асосланганда, суд уларнинг мазмунини ёритиши ва тегишли баҳо бериши лозимлиги;

5-бандида, “Судларнинг эътибори, ЖПКнинг 22-моддасига биноан иш бўйича ҳақиқатни аниқлаш учун фақат қонунда назарда тутилган тартибда тўпланган, текширилган ва баҳоланган маълумотлардан фойдаланиш мумкинлигига қаратилиши;

судлар ҳукм ЖПКнинг 26, 90 ва 455-моддалари талабига биноан фақат суд мажлисида текширилган ва суд мажлиси баённомасида ўз аксини топган далилларга асосланган бўлиши лозимлигини эътиборга олишлари кераклиги”ги ҳақида тушунтиришлар берилган.

Бироқ суд, судланган О.Ҳга нисбатан айблов ҳукми чиқаришда қайд этилган қонун талаблари ва Олий суд Пленумининг раҳбарий тушунтиришларига риоя қилмаган.

Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 210-моддаси 3-қисми “б” бандида (2001 таҳририда), масъул мансабдор шахс томонидан пора олганлик учун жиноий жавобгарлик назарда тутилган.

Мазкур жиноятнинг объекти давлат ҳокимияти, бошқарув ва маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органларининг нормал фаолият кўрсатишини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатлари ҳисобланиб, объектив томондан пора олиш мансабдор шахснинг ўз хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда содир этиши лозим ёки мумкин бўлган муайян ҳаракатни пора бераётган шахснинг манфаатларини кўзлаб бажариши ёки бажармаслиги эвазига шахсан ўзи ёки воситачи орқали қонунга хилоф эканлигини била туриб, моддий қимматликлар олиши ёки мулкий наф кўришида ифодаланади.

Судлов ҳайъати, мазкур жиноят иши бўйича пора предмети бўлмагани ва аниқланиб олинмагани, О.Ҳнинг пора олганлиги ва туман ҳудудида фаолият кўрсатаётган хусусий савдо корхоналари раҳбарларини 8 турдаги озиқ-овқат маҳсулотлари билан савдо қилиш ҳуқуқидан маҳрум қилиш, уларни савдо дўконларига бириктирилган озиқ-овқат маҳсулотларини харид қилувчи ҳудуд аҳолиси сонини камайтириш ёки аҳоли сонини бошқа савдо дўконларига бириктириш билан қўрқитганлиги иш ҳолатлари билан тасдиқланмади.

Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори, Олий суди раиси, Миллий хавфсизик хизмати раиси, Ички ишлар вазири томонидан
2014 йил 23 июнда имзоланган “Порахўрлик жиноятлари ҳақидаги ариза ва хабарларни кўриб чиқиш, бу тоифадаги жиноят ишларини тергов қилиш ва судда кўришда қонун талабларига қатъий риоя қилинишини таъминлаш бўйича қўшма кўрсатманинг 8.1-бандида, аризачининг кўрсатмаси, шахснинг айбига иқрорлик кўрсатмалари билан тасдиқланган ҳолатлар ҳам бошқа объектив далиллар аниқланмаган тақдирда айблаш учун етарли асос бўла олмаслиги инобатга олиниши;

8.2-бандида, шахсга айб эълон қилишга фақат объектив далиллар мажмуигина асос бўлиши мумкинлиги, бунда, далиллар доирасини пора берувчи ва у билан боғлиқ шахсларнинг кўрсатмалари ҳамда айбига иқрорлик кўрсатмалар билан чегаралаб қўймасдан, шахсни айблаш учун пора предметининг олиниши, қонунлар билан белгиланган тартибда почта-телеграф ва электрон жўнатмалари, аудио ёки видеоёзувлар, телефон ёки бошқа мосламалар орқали амалга оширилган сўзлашувлар аниқланиши каби аниқ мезонлар билан асослантириш шартлиги (жиноят устида ушлаш ҳолатлари бундан мустасно);

8.3-бандида, арзнинг ёки айбига иқрорлик кўрсатмаларининг ҳаққонийлиги, ихтиёрийлиги, ҳар қандай тазйиқлардан холилиги синчковлик билан текширилиши ҳамда айбига иқрорлик кўрсатмалари, объектив далилларсиз, шахснинг айбини исботловчи “устун” далил сифатида эътироф этилишига йўл қўйилмаслиги кераклиги қайд этилган.

ЖПКнинг 112-моддасига кўра, гумон қилинувчининг у содир этган жиноят ҳақидаги кўрсатувлари ва айбланувчининг ўз айбига иқрор бўлиши, бу иқрор бўлиш мавжуд далиллар мажмуи билан тасдиқланган тақдирдагина, уни айблаш учун асос қилиб олиниши мумкин.

Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 23-моддасига кўра, айбдорликка оид барча шубҳалар, башарти уларни бартараф этиш имкониятлари тугаган бўлса, судланувчининг фойдасига ҳал қилиниши лозим. Қонун қўлланилаётганда келиб чиқадиган шубҳалар судланувчининг фойдасига ҳал қилиниши керак.

Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 83-моддасига мувофиқ, қилмишида жиноят таркиби бўлмаган шахс айбсиз деб топилиши лозим.

Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 493-моддасида жиноят ишини апелляция, кассация ёки назорат тарбида кўриб, суд ушбу Кодекснинг
83-моддаси ва 84-моддасининг биринчи ва бешинчи қисмларида назарда тутилган асослар мавжуд бўлган тақдирда, шунингдек биринчи инстанция судида кўриб чиқилган далиллар судланувчини айбли деб топиш учун етарли бўлмаса ва қўшимча далиллар тўплаш имконияти қолмаган бўлса, айблов ҳукмини бекор қилади ва жиноят ишини тугатади деб белгиланган.

Қайд этилганларга асосан, судлов ҳайъати, тергов ва биринчи босқич судида О.Ҳнинг пора олгани ҳақидаги айби кассация инстанциясида бирон бир далиллар мажмуи билан тасдиқланмагани ва унинг Ўзбекистон Республикаси ЖК 210-моддаси 3-қисмининг “б” банди (ёки ЖКнинг
210-моддаси бошқа қисмлари ҳамда бандлари)да назарда тутилган пора олиш жиноятини содир этганлиги ўз исботини топмаганлиги сабабли, жиноят ишлари бўйича Бухоро вилоят суди кассация инстанциясининг 2019 йил
12 сентябрдаги ажрими билан жиноят ишлари бўйича Бухоро вилоят судининг 2012 йил 06 августдаги ҳукми бекор қилиниб, Ҳ.Онинг ҳаракатида Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 210-моддаси 3-қисми “б” бандида назарда тутилган жиноят таркиби бўлмаганлиги сабабли, жиноят иши Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 83-моддаси 2-бандига асосан тугатилиб, Ҳ.О айбсиз деб топилиб, оқланди.

Ҳ.Ога, Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 304-313-моддаларида назарда тутилган тартибда, жиноий таъқиб натижасида етказилган мулкий, маънавий ва бошқа зиён оқибатларини бартараф қилиш ҳуқуқи тушунтирилди.

  З.Қурбонов, 

 КСҲ-4-06/154-19-сонли ажрими

Жиноят ишлари бўйича

Бухоро вилоят судининг

судьяси