Ўтган йиллар давомида Ўзбекистон Республикаси Товар хом-ашё биржасида электрон аукцион савдоларини ташкил этиш орқали давлат ва корпоратив харидларининг очиқлиги ва шаффофлигини таъминлаш учун бир қатор чоралар кўрилди ҳамда харидларни тартибга солиш мақсадида бир неча норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 23 августдаги “Товарлар (ишлар, хизматлар)нинг давлат ва корпоратив харидларини амалга оширишнинг замонавий шакл ва услубларини янада жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ 3237-сонли қарори қабул қилинган бўлиб ушбу қарорда ҳам нарх-навони манипуляция қилиш, товарларнинг сифати, тавсифи ҳақидаги маълумотларни бузиб кўрсатиш ва электрон савдода тузилган битимлар бўйича товарларни етказиб бермаслик ҳолатлари кўплаб мавжудлиги баён этилган ва бундай ҳолатларни олиш мақсадида бир қатор вазирлик ва ташкилотларга амалга оишириладиган ишлар белгилаб берилган.
Шу билан бир қаторда, қарорда давлат органлари ва бошқа ташкилотлар раҳбарларининг масъулиятини кучайтириш мақсадида уларнинг тендер савдоларини ташкил этиш бўйича талабларни бузганлиги ҳамда ўтказилган давлат ва корпоратив харидларининг мақсадга мувофиқлиги учун жиноий жавобгарликка тортишгача бўлган шахсий жавобгар бўлиши кўрсатиб ўтилди.
Лекин бугунги кунда биз ўтказилаётган харидларни ҳалол ва қонуний ўтказилмоқда деб айта оламизми. Ўйлайманки йўқ. Гапнинг исботи сифатида давлат ва корпоратив харидлар амалга ошириладиган uzex.uz сайтидан олинган айрим лотларни мисол келтирамиз ва ундан ўзингиз хулоса чиқаришингиз мумкин.
https://dxarid.uzex.uz/ru/competitive/lot/6933045/ ҳаволасидаги РШТЁИМ Андижон филиали томонидан жойлаштирилган 6933045-сонли лотда 7 800 000.0 (етти миллион саккиз юз минг) сўмлик “Бухгалтерия китоблари тайёрлаб бериш хизмати М-44, 292-шакл, 308-шакл, касса хакикий харажатлар китоби, шахсий варака” буюртма жойлаштирилган. Бу буюртмада нима хато деб айтишингиз мумкин. Бу ерда бизнингча бухгалтерия китоблари неча нусхада тайёрлаб берилиши, улар неча саҳифадан иборат бўлиши, муқоваси қаттиқ ёки юмшоқ бўлиши, уларнинг форматлари кўрсатилиши керак эди. Ҳеч қандай маълумотга эга бўлмаган ҳар қандай етказиб берувчи бундай мавҳум буюртмага даъвогар бўлмайди. Бу ерда албатта ким даъвогар бўлади, албатта бу ишларни ўша ташкилотда олдин қилиб юрган ташкилотнинг ўзгинаси.
Ёки яна бир мисол https://dxarid.uzex.uz/ru/competitive/lot/6932913/ ҳаволаси орқали “Театр” журнали таҳририяти томонидан жойлаштирилган 6932913-сонли лотга қўйилган талабларига назар ташласак. Унга кўра “Театр журнали №4-2019 йилдаги ,ички сахифа 115гр-м2,4+4,мелованная мукова 200гр-м2,4+4мелованная +ламинация. Некачественный товар не принимается.”, яъни журналнинг ички саҳифалари ва муқоваси қандай қоғоз кўринишида бўлиши кўрсатиб ўтилган ва энг асосийси журнал неча саҳифадан иборат бўлиши кўрсатиб ўтилмаган.
Унданам қизиқ яна бир лотга назар ташласак. Dxarid.uzex.uz сайтида Тошкент педиатрия тиббиёт институти томонидан https://dxarid.uzex.uz/ru/competitive/lot/6925336/ ҳавола орқали жойлаштирилган 6925336-сонли лотга назар ташласангиз лотда икки номдаги, яъни “Полиграфические услуги по выпуску учебников для студентов медицинских ВУЗов: 1. “Anatomiya“ А.Ахмедов ва бошкалар I том (узбек тилида) 2. “Anatomiya“ А.Ахмедов ва бошкалар II том (узбек тилида)” китобларни чоп этиш кўрсатиб ўтилган. Лекин бу лотда ушбу китоблар неча саҳифадан иборат эканлиги, китобларнинг сони нечтадан иборат эканлиги умуман кўрсатилмаган, китобларнинг ҳажми қанақа бўлиши, уларнинг муқоваси қаттиқми ёки юмшоқми деган саолларга жавоб ололмаймиз. Бу танловда иштирок этишни хохлаган талабгор фолчиликдан хабари бўлиши керакми шунда.
Юқоридаги лотларда ким ғолиб, яна ўша “таниш” ғолиб албатта.
Биз қисқа бир мақолада шундай лотларнинг бор йўғи учтасинигина келтириб ўтдик агар бир ҳафсала қилиб dxarid.uzex.uz ёки exarid.uzex.uz сайтларига кириб кўрсангиз бундай ҳолатларнинг мингларча эканлигига ўзингиз гувоҳ бўласиз.
Шу мақолани тайёрлаётган бир пайтда Тошкент молия институтида ҳам худди шундай бир ҳолат бўлганлиги, бўлиб ўтган танлов кулгили ва ноқонуний асосларга кўра бекор қилинганлигини айтиб беришди ва уни бир алоҳида мавзу сифатида ёритишга қарор қилдик.
Гапнинг индаллосини айтсак биржадаги ўйинларни тартибга солиш керак назаримда. Акс ҳолда давлат пули тежалиши ўрнига талон–тарож қилиниши тайин.
Умид қиламизки кечаги талотўплардан кейин мутасадди ташкилотлар бу ҳолатга ҳам эътибор қаратишади. Нарх наволар оширилиб турган бир пайтда биржа орқали хўжасизларча сарфланаётган маблағларни тежаш, уларни тартибга солиш йўлига ўтишса ҳарна “оила” бюджетига ёрдам бўлар эди.
