Yaponiya ham Markaziy Osiyoga «ko‘z tikmoqda»

Yaponiya 2024 yilning avgust oyida Markaziy Osiyoning beshta davlati ishtirokida o‘zining inaugurasion sammitini tashkil qilmoqchi. Bu harakat Yaponiyaning strategik jihatdan muhim qadami bo‘lib, ko‘plab yirik davlatlar orzu qilayotgan hayotiy resurslarga boy mintaqa bilan mustahkam aloqalarni o‘rnatishga qaratilgan. Bu haqda siyosiy tahlilchi Ozod Tandaboyev ma’lum qildi. Uning maqolasi Progressiv islohotlar markazi kanalida e’lon qilindi.

O‘zgaruvchan geosiyosiy landshaft fonida tashkil etilayotgan ushbu diplomatik tashabbus Yaponiyaning Yevrosiyo mintaqasidagi kuch dinamikasining murakkab tarmog‘ida harakat qilishda faol yondashuvini ta’kidlaydi.

Yaponiya va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi muloqot birinchi marta 2004 yilda tashkil etilgan bo‘lib, keyingi 20 yil davomida diplomatik aloqalar uchun platforma bo‘lib xizmat qildi. O‘zaro anglashuvni mustahkamlashga qaratilgan to‘qqizta uchrashuv orqali hamkorlikni yanada chuqurlashtirish uchun zamin yaratildi. Ushbu muloqotning 20 yilligi yaqinlashar ekan, Yaponiya mintaqa bilan aloqalarni inaugurasion sammit orqali yangi bosqichga olib chiqishga tayyorligini ta’kidlamoqda.

Yaponiya tashqi ishlar vaziri Yoko Kamikava 2023 yil sentyabr oyida Nyu-Yorkdagi BMT Bosh assambleyasi doirasidagi mintaqa vakillari bilan uchrashuv chog‘ida Yaponiyaning sammit bo‘yicha rejalarini tasdiqlagandi. Ushbu e’lon Yaponiyaning neft, tabiiy gaz va oltinning katta zaxiralariga ega bo‘lgan Markaziy Osiyo bilan aloqalarini chuqurlashtirishga qaratilgan strategik niyatini bildiradi. Resurslar tobora cheklanib borayotgan dunyoda esa, bu ulkan iqtisodiy ahamiyatga ega.

Biroq Yaponiyaning Markaziy Osiyoga bo‘lgan qiziqishi yakka holda emas, aksincha, kuchaygan geosiyosiy manyovrlar fonida amalga oshirilmoqda. 2023 yil sentyabr oyida AQSh prezidenti Jo Bayden va Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan sammitdan so‘ng, Yevropa davlatlari ham mintaqa vakillari bilan izchil dinamik aloqalarni yo‘lga qo‘ydi.

Shu o‘rinda, Buyuk Britaniya ham shu yilning oxirida Markaziy Osiyo bilan ilk sammitni o‘tkazish rejasini e’lon qildi. Xitoy ham 2023 yilning may oyida tarixda birinchi Xitoy – Markaziy Osiyo sammitiga mezbonlik qilish orqali faol qadamlar tashladi. Bu o‘zgarishlar yirik global o‘yinchilarning Markaziy Osiyoda yanada chuqurroq aloqalar va ta’sir o‘tkazishga faol intilish tendensiyasini ko‘rsatib, mintaqaning ushbu sohadagi ahamiyati ortib borayotganini ta’kidlaydi.

Yaponiyaning Markaziy Osiyoga nisbatan tashabbuslari uning Xitoyning strategik imperativlari bilan ham kesishadi. Pekin «Bir makon va yo‘l» loyihasi kabi tashabbuslar orqali o‘z iqtisodiy imkoniyatlarini kengaytirishda davom etar ekan, Markaziy Osiyo Xitoyning buyuk geostrategik loyihalarida hal qiluvchi tugun sifatida ortib borayotgan ahamiyat kasb etmoqda. May oyida bo‘lib o‘tgan muhim sammitda ta’kidlangan Si Szinpinning Markaziy Osiyo davlatlari bilan bog‘liq takliflari Xitoyning mintaqada o‘z ta’sirini mustahkamlash bo‘yicha birgalikdagi sa’y-harakatlarini ifodalaydi.

Yaponiyaning Markaziy Osiyo bilan hamkorligining kengayishi Xitoyning mintaqadagi kuchayib borayotgan ta’sirini muvozanatlash uchun strategik vosita bo‘lib xizmat qiladi. Yaponiya mintaqada o‘z ishtirokini kuchaytirish orqali Markaziy Osiyoni Xitoyning dinamik o‘sib borayotgan ta’sirini oldini olishda muhim rol o‘ynashi va shu orqali mintaqaviy kuchlar muvozanatini mustahkamlashi mumkin. Bunday yondashuv qabul nafaqat Markaziy Osiyo davlatlarining suverenitetini himoya qiladi, balki Yaponiyaning Yevrosiyo geosiyosatining dinamikasini shakllantirishda asosiy ishtirokchi sifatidagi mavqeyini mustahkamlaydi.