ЎзФА олимлари тутунсиз ва мазутсиз иссиқхона лойиҳасини тақдим қилмоқда

Ўзбекистон Фанлар академияси Материалшунослик институти олимлари иссиқхоналарни ҳеч қандай ёқилғи ишлатмасдан ва ҳавога чиқиндисиз иситишга имкон берувчи технологияни тақдим этмоқда.

Қайд этилишича, иссиқлик ва электр энергияси ишлаб чиқариш сектори, шу жумладан қозонхоналар, иссиқлик электр станциялари ва иссиқхоналар ҳавога чиқариладиган PM2,5 чиқиндиларининг тахминан 28 фоизини ҳосил қилади. Баъзи объектлар ҳанузгача мазут ва кўмирдан фойдаланмоқда. Агар 2019 йилда 3,9 миллион тонна кўмир ишлатилган бўлса, 2024 йилда бу кўрсаткич 11,5 миллион тоннага етди. Мазут ишлатиш эса 446 минг тоннадан 749 минг тоннага ўсди.

Материалшунослик институти биринчи марта иссиқхона плёнкаларига мўлжалланган нанокомпозит заррачаларни яратди, улар қуёш нурини «ақлли» иссиқликка айлантиради ва иссиқхона ичидаги ҳароратни автоматик равишда тартибга солишга ёрдам беради. Ушбу заррачалар кучли ултрабинафша нурини сўриб, уни юмшоқ инфрақизил нурга айлантиради, бу эса тупроқ ва ҳавони самарали иситади.

Амалиётда унинг самараси қандай?

Ҳақиқий иссиқхоналарда ўтказилган синовлар шуни кўрсатдики:

• Ташқи ҳарорат –3…–7 даража бўлса ҳам, янги плёнкали иссиқхонада ички ҳарорат барқарор +5…+7 даражани ташкил қилади (оддий плёнкалар билан эса фақат 0…+2 даража);
• Қишда бу қўшимча иситишсиз ёки минимал иситиш билан ишлаш имконини беради;
• Ёзда эса аксинча, иссиқхона ичидаги ҳарорат 6–9 даражага тушади, бу ўсимликларни ортиқча қизиб кетишдан ҳимоя қилади ва стрессни камайтиради.

Кучайтирилган инфрақизил нур оқими ҳисобига фотосинтез тезлашади ва ўсимликлар 1,5–2 баравар тезроқ ўсади. Синов натижаларига кўра:

• иситиш учун энергия сарфи (газ, кўмир, мазут ва бошқалар) 60–80 фоиздан ортиқ камаяди;
• шунинг билан бирга, иссиқхона хўжалигида ёқилғи ёқилишидан чиқадиган ифлослантирувчи газлар умуман бўлмайди;
• Ҳосилдорлик 35–50 фоизга ортади;
• Суғориш суви сарфи 30 фоизга, гидрогеллар ишлатилганда эса 90 фоизгача камаяди;
• Плёнкалар мустаҳкамлиги тахминан 3 баравар ошади, бу эса пластик чиқиндилар миқдорини камайтиради.

Аслида иссиқхоналар учун «яшил иссиқлик» ҳақида гап кетмоқда: энергия қувур ёки тутун трубасидан эмас, балки қуёшдан олинади.

«Ўзбекистон ҳукумати иссиқхоналарни тоза энергия манбаларига ўтказиш ва чиқиндиларни қисқартириш бўйича муҳим чоралар кўраётган бир пайтда, Фанлар академияси Материалшунослик институти томонидан яратилган ушбу технология шуни кўрсатадики, мамлакатимиз нафақат чанг ва тутун оқибатларига қарши курашиши, балки экологик инновацион аграр технологиялар соҳасида дунёга ўзининг илғор ечимларини таклиф қила олади», — дея таъкидлади Ўзбекистон Фанлар академияси вице-президенти, профессор Сирожиддин Мирзаев.

Бундай нанокомпозит плёнкалар:

• иссиқхона хўжаликларига газ ва кўмир етказиб беришга боғлиқликни кескин камайтириш имконини беради;
• энергия тизимига юкни камайтиради;
• «зарарли» иссиқликдан воз кечиш ҳисобига пойтахт ва вилоятларда ҳаво сифатини яхшилашга тўғридан тўғри ёрдам беради.

Ушбу ишланма мамлакатимиз учун «тоза иссиқхоналар» соҳасида технологик етакчилардан бири бўлиш, озиқ-овқат хавфсизлиги, фермерларни қўллаб-қувватлаш ва атмосферага чиқиндиларни реал камайтириш имконини беради.