Cho‘lpon asarlarining amerikalik tarjimoni: «Kecha va kunduz»ning «Kunduz»i yozilmagan

Joriy yil noyabr oyida Cho‘lponning «Kecha va kunduz» romani Michigan universiteti aspiranti Kristofer Fort tarjimasida ingliz tilida nashrdan chiqadi. Bundan oldin Fortning Cho‘lpon ijodi haqidagi maqolasi e’lon qilindi. «Minbar» taqdim etgan maqolada tadqiqotchining roman haqidagi fikr-mulohazalari keltirilgan.

«Kecha va kunduz» romanining faqat «Kecha» qismi mavjud. Olimlarning taxminicha, Cho‘lpon «Kunduz» qismini ham rejalashtirgan yoki yozgan bo‘lishi ham mumkin. Dilogiyaning to‘liq emasligi olimlarga Cho‘lponning maqsadi haqida taxmin qilish imkoniyatini beradi.

Ba’zi olimlar Cho‘lpon faqat «Kecha»ni yozgan, «Kunduz» qismi borligi haqidagi mulohazalar sovet kuzatuvchilarini mamnun qilish uchun aytilgan deyishadi. Boshqalari esa Cho‘lpon «Kunduz»ni ham yozgan, lekin NKVD uni hibsga olishganda asar musodara qilinib, yo‘q qilingan deb hisoblashadi.

Bu fikrlar meni qoniqtirmagan, shuning uchun tarjimaga kirishganimdan beri yangi dalillarni izlayapman.

Men «Kunduz» qismining yo‘qligi Cho‘lponning estetik niyatiga mos keladi deb hisoblayman. Cho‘lpon hayoti davomida estetik jihatdan beqiyoslikka intilgan, uning qahramonlari cheksiz epifaniyalarni boshdan kechiradi va hech qachon oxiriga yetib bormaydi. Qahramonlarining rivojlanishi singari Cho‘lponning dilogiyasi ham xulosalanmaydi.

Cho‘lponning bu adabiy talqinlari O‘zbekistonning buguni va kelajagi uchun muhim ahamiyatga ega.

Men tarjimam bilan bu ajoyib va sirli san’atkorni ingliz tilli o‘quvchilarga yetkazaman. XX asr boshidagi o‘zbek adabiyoti va tarixini tavsiflovchi matn va ma’lumotlarning kamligi bilan tanishgan ingliz tilli kitobxonlar Cho‘lpon va O‘zbekistonning o‘tmishiga oid muhokamalarga qo‘shilishlari mumkin.

Ma’lumot uchun, Kristofer Fort AQShning Detroyt shahrida yashaydi. XX asr va zamonaviy o‘zbek adabiyoti mutaxassisi. Yozuvchi Isajon Sultonning «Boqiy darbadar» romanini ingliz tiliga o‘girgan.